Oude discussie: of en in hoeverre ideeën invloed uitoefenen op maatschappelijk zijn

Maandag 28 augustus 2017 had Aeon een artikel van Mark Koyama: “Ideas were not enough” met als lead paragraph: “Locke, Spinoza and Voltaire were all brilliant, but religious freedom in Europe was driven by statecraft not philosophy.”

Het is tevens de aankondiging van een boek dat volgend jaar zal verschijnen (maar CUP heeft er nog niets over): Noel Johnson & Mark Koyama, Persecution and Toleration. The Long Road to Religious Freedom. Cambridge University Press, 2018

Jonathan Israel wordt in het artikel niet genoemd, maar zal in het boek wel geattaqueerd worden, want het is deze historicus die in zijn dikke trilogie over de Radical Enlightenment het belang heeft benadrukt om de invloed van filosofie (in dit geval vooral die van Spinoza en Bayle) niet te onderschatten. Filosofische debatten en verandering van ideeën die dat meebracht waren het die voor hem de weg naar b.v. de Franse Revolutie bereidden. Volgens Koyama was het vooral de centralisering van staten en de ontwikkeling van de bureaucratie, de verandering van de regels en praktijken van belastinginning, nodig voor de almaar grotere en zwaarder bewapende legers, die de godsdienstvrijheid bevorderden, niet het pleidooi ervoor vanuit filosofen.

Ik citeer uit mijn blog van 13-12-2009 over Jonathan Israel’s A Revolution of the Mind. Radical Enlightenment and the Intellectual Origins of Modern Democracy [Princeton Univ. Press, 2010]:

“Tegelijk met het nog eens schetsen van de hoofdlijnen van het revolutionaire denken neemt Israel de gelegenheid te baat om diverse van de commentaren op zijn geschiedschrijving van de Verlichting te pareren. Hij doet dat door in de aanval te gaan tegen de hedendaagse geschiedschrijving van de Franse Revolutie die hij verwijt moeite te hebben om de maatschappelijke kracht van veranderende ideeën te erkennen. Iets dat sinds Marx' opvattingen over bovenbouw van cultuur en ideeën, moeilijk is een effectieve plaats te geven. Israel is van mening dat wetenschappelijke auteurs de werkelijke structurele veranderingskracht van voor 1789 misten: de invloed van de revolutie van de geest – van de radicale denkers in de voetsporen van Spinoza en Bayle, die lang clandestien hebben moeten opereren, maar die in de jaren 1770 – 1790, die hier centraal staan, naar de oppervlakte open barstte.”

In het blog van 17-08-2010 waarin ik Jonathan Israel’s Enlightenment Contested, vertaal als  Verlichting onder Vuur besprak, ging ik in op het aloude onderwerp: Oefenen ideeën invloed uit op maatschappelijk zijn?

Wel aardig is nog op te merken dat Aeon als motto heeft: “Ideas make a difference”