Het oneindige in de filosofie van Spinoza

In vervolg op het blog van 3 oktober 2017: “Wat “sub specie infinitatis” zou kunnen betekenen – in Spinoza’s filosofie anders dan in die van iemand als de Japanse Kyotoschoolfilosoof Keiji Nishitani,” en vooruitblikkend op het thema van de komende Spinozadag 2017 over “Oneindigheid," bied ik hier een kleine bibliografie van m.i. zinvolle literatuur. Ik verwijs daarbij niet naar de omvangrijkere literatuur, waarbij het alleen om één of alle oneindige modi gaat, maar maak een selectie van teksten die het onderwerp meer algemeen behandelen.



Cf. voor deze cover dit blog

Disclaimer
Bezig zijn met begrijpen van teksten over oneindigheid is een enigszins gevaarlijke bezigheid. Je moet het niet te lang en te diepgaand willen doen, want je kunt er knettergek van worden – iets dat Cantor heeft laten zien door krankzinnig te worden, zodat hij in een psychiatrische kliniek in Halle moest worden opgenomen [cf. blog over Cantor en Spinoza].

• Martial Gueroult, “Spinoza’s Letter on the Infinite,” in: Marjorie Grene (Ed.), Spinoza. A Collection of Critical Essays. (oorspr. 1973) University of Notre Dame Press, 1979.

Samengevat en toegelicht door Corry Shores op zijn website "Pirates & Revolutionaries"

Deze tekst van Gueroult is door Karel D’huyvetters op zijn website ‘Spinoza in Vlaanderen’ vertaald en toegelicht en aldaar als PDF te downloaden.

• Errol E. Harris, “Finite and infinite in Spinoza's system.” In: Siegfried Hessing (Ed.) Speculum spinozanum 1677-1977. London [e.a.]: Routledge & Kegan Paul, 1977 [1978], 197-211.

Dit stuk van 40 jaar geleden, in zekere zin een bespreking van E. M. Curley’s Spinoza’s Metaphysics [Harvard University Press, 1969], is nog altijd zeer het lezen waard. Harris geeft een goed overzicht van wat hét grote vraagstuk nog altijd is: hoe moeten we de relatie zien tussen God, de oneindige en eeuwige substantie en de oneindigheid aan modi die eruit op vaste en gedetermineerde wijze ontstaan.
Harris bespreekt de ‘oplossing’ die Curley schetste vanuit het logisch positivisme, n.l. het attribuut Denken zou een verzameling proposities zijn, waarmee een complete en accurate beschrijving van de wereld van uitgebreide dingen gegeven zou worden, bestaande uit ‘nomologische generalisaties’ (ofwel natuurwetten), ‘accidentele generalisaties,’ en ‘enkelvoudige proposities.’ Volgens Harris moet de relatie gezien worden als die tussen een deel en organisch geheel, ofwel in termen van concrete universal.

Het artikel eindigt met een m.i. fascinerende passage die waarschijnlijk alleen te volgen is voor wie het artikel gelezen heeft, maar die ik toch onderaan het blog graag citeer

• George L. Kline, “On the infinity of Spinoza’s attributes.” In: Siegfried Hessing (Ed.) Speculum spinozanum 1677-1977. London [e.a.]: Routledge & Kegan Paul, 1977 [1978],333—352

Hij vergeleek in dat artikel bepaalde sleutelwoorden om uit gebruik en context af te leiden of Spinoza die termen in een voor zijn filosofie specifieke zin gebruikte of aansloot bij gewoon taalgebruik. Hij deed dat voor de termen natuur, ratio, modus, absoluut en oneindig. Voor hier is van belang te noemen het onderscheid dat hij bij infinitum twee betekenissen ontdekte die hij met infinitum I resp. infinitum II aanduidde. Infinitum I staat voor: “perfect, zonder beperking.” Infinitum II staat voor: “alle zonder uitzondering.” Zo gezien zouden de twee ons bekende attributen alle attributen kunnen zijn (oneindigheid aan attributen, wat dus twee kan zijn!).

• Roger Ariew, “The Infinite in Spinoza’s Philosophy.” In: Edwin M. Curley, Pierre-François Moreau (Eds.), Spinoza: Issues and Directions: the Proceedings of the Chicago Spinoza Conference, [1986]. BRILL, 1990 – books.google. Daar is het hele hoofdstuk te lezen

Voor Descartes is het oneindige onbegrijpelijk - God en het oneindige liggen voorbij wat wij kunnen begrijpen - vandaar dat hij de term indefinite, onbepaald en onbepaalbaar invoerde. We weten wel dat God oneindig is, maar niet wat dat precies inhoudt.
In de KV ging Spinoza nog mee met Descartes n.l. dat een eindig intellect het oneindige niet kan begrijpen en dat de mens, niet perfect zijnde, het idee van God niet zelf kan maken. Maar dan komt er een omslag en verwerpt Spinoza deze gedachten van Descartes en hij doet dat volgens Ariew op basis van ideeën die hij opdeed bij 14e eeuwse Middeleeuwers. Anders dan Crescas, waar Wilson op hamerde, betoogt hij dat Spinoza heel goed kennis kan hebben genomen van 14^e eeuwse discussies van scholastici als Buridanus e.a. over oneindigheid, daar hij redeneringen geeft die niet bij Crescas, maar wel bij niet-joodse scholastieke denkers te vinden zijn.
En passant vermeld: van dezelfde auteur zijn ok:

Roger Ariew, Descartes and the Last Scholastics. Cornell University Press, 1999 – books.google

Roger Ariew, Descartes and the First Cartesians. OUP Oxford, 2014 – books.google

• Julie R. Klein, “ 'By Eternity I Understand': Eternity According to Spinoza.” In: Iyyun 51, 3 (2002), 295-324

Door Karel D’huyvetters vertaald en op zijn website ‘Spinoza in Vlaanderen’ als PDF te downloaden aangeboden.
Ik neem het hier op, daar Julie Klein op verschillende plaatsen de relatie tussen eeuwigheid en oneindigheid behandelt.

• Shannon Dea, “The Infinite and the Indeterminate in Spinoza.” In: Canadian Philosophical Review / Revue canadienne de philosophie 50, no. 3 (2011): 603-621. [Cf.]

ABSTRACT: I argue that when Spinoza describes substance and its attributes as “infinite,” he means that they are utterly indeterminate. That is, his conception of infinitude is not a mathematical one. For Spinoza, anything truly infinite eludes counting – not because it is so large as to be uncountable, but because it is just not the kind of thing that can be enumerated or measured. Contra the contemporary mathematical conception of the infinite, I argue that Spinoza’s conception is closer to a grammatical one. I conclude by considering a number of arguments against this account of the Spinozan infinite as indeterminate.

• Richard Berkeley, “Spinoza and the Problem of the Infinite.” In: Dezelfde, Coleridge and the crisis of reason. [Basingstoke, Palgrave Macmillan] Springer, 2007: 24-37. Books.google laat slechts één bladzijde lezen.

Degenen die Italiaans lezen hebben wellicht nog iets aan:

• Matteo Andreozzi, “Eterno, infinito e innumerabilenel pensiero di Baruch Spinoza.” In: Itinera, N. 2, 2011. [academia.edu]

Wat ouder materiaal:

• Koyré, Alexandre, Von der geschlossenen Welt zum unendlichen Universum [Du monde clos à l'univers infini, 1962]. Übersetzer Rolf Dornbacher. Suhrkamp, 1980

Der endliche, geordnete Kosmos, den die Philosophie und die Naturwissenschaft im Mittelalter unterstellten, verwandelte sich im 16. und 17. Jahrhundert in die Welt der Moderne: ein unendliches Universum ohne hierarchische Struktur, ohne »Heilsplan«, aber voller Gesetzmäßigkeiten; ein Universum, in dem auch der Mensch ein neues Selbstbewußtsein erhält. Der Aufbruch aus dem mittelalterlichen Kosmos ist auch ein Prozeß der Aufklärung. Das unendliche Universum der neuen Kosmologie tritt, wie Koyré in dieser berühmten wissenschaftshistorischen Studie zeigt, das Erbe der ontologischen Attribute Gottes an, der sich aus dieser Welt zurückzieht.
Heeft hier en daar aandacht voor Spinoza.

• Tony Lévy, Figures de l'infini. Les mathématiques au miroir des cultures. Paris: Éditions du Seuil, 1987

Histoire des spéculations sur l'infini, au croisement des sciences, de la philosophie, de la métaphysique et de la théologie.
Hasdaï Crescas est, en réalité, le personnage central de ce livre

Critiqué par Eric Eliès, le 14 octobre 2017 [Cf.] eindigt met:

‘De studie van Tony Levy eindigt met de presentatie van de speculatieve werken van Crescas. Inderdaad, sinds de 15e eeuw, hebben filosofische, wiskundige en theologische benaderingen afgeweken en niet meer de aloude dialectiek beoefend. Deze breuk, die bevrijdend was en de opkomst van de moderne wetenschap liet zien, werd geleidelijk gerealiseerd via Descartes (voor wie het eindige begrip het oneindige herkent maar alleen onbepaald), via Spinoza (voor wie de geest zich kan aansluiten op oneindigheid door de ideeën die het absoluut vormt, maar veronderstelt begrippen van meting om de wereld te verklaren en te omschrijven, die het niet helemaal kan leren kennen - dus voor Spinoza, hebben grootheden als maat, getal en tijd, geen realiteit en zijn ‘t slechts denkwijzen) en via Leibniz (voor wie het oneindige actueel in de wereld bestaat en toegankelijk is voor wiskundig denken maar niet in de vorm van een geheel). Cantor probeerde, door kritiek uit te oefenen op hun werken, deze syncretische aanpak te doen herleven, maar mislukte; moderne wiskundigen zijn beoefenaars die de metafysische en filosofische implicaties van hun werk verliezen (op ’t continue, ‘t discrete, ‘t oneindige, enz.). Gödel en Cohen respecteerden elk op zich dat de aannamen van Cantor onbetwistbaar of onjuist waren.

 

Tot slot als bonus:

Errol E. Harris eindigt zijn bovenvermelde hoofdstuk met deze samenvatting:
The divine essence is an infinite whole of this nature – a genuine infinite, in which the regress of finite causes is but a subordinate (its temporal) aspect. Constituted by the perpetuality varying manifestation of the dynamic principle of universal order. It spacifies itself as an organically systematized universe the configuration of which is invariant, but the specific detail of whose self-expression is the endlessly diversified succession and profusion of finite things and events. The finite modes are therefore the manifestation of God’s eternal activity. The infiniite regress of causes is nothing but the in exhaustible issuance of the dynamism of Naturara naturans, which, in Extension as facies totius universi and in Thought as infinita idea Dei, is an eternal, invariant Gestalt govering the nature of every transient detail and ‘compelling’ the ‘infinite changes’ suffered by the inexhaustible diversifications  of Natura naturata. [p. 210]