Dupliek op Ton de Kok’s verweer tegen mijn bespreking van zijn “De God van Spinoza” - #spinoza

 

Het moet nu toch een keer van mijn beantwoording komen van het gastblog van 13 mei 2018 waarin Ton de Kok uitvoerig reageerde op mijn bespreking van zijn boekje van 19 april 2018.

Zoals uit deze weinig enthousiaste opening blijkt, zag ik daar een beetje tegenop: ik heb er eerlijk gezegd eigenlijk niet zoveel zin in, daar het me een volstrekt vruchteloze inspanning lijkt.

De Koks repliek was best uitvoerig; hij bracht zijn punten onder in 17 genummerde paragrafen. Ik ga niet overal op in. Het ‘plat determinisme’ (Koks § 4) kwam niet van mij, dus aan die opmerkingen kan ik voorbij gaan . Ín § 5 begint Kok zijn repliek erover dat Spinoza niet geïnteresseerd zou zijn – waar ik geschreven had dat Kok mij soms "ongeïnteresseerd overkwam". Ook dat is een ‘verplaatsing’ die ik laat zitten. Ook dat hij Spinoza's Politieke visie "niet opzienbarend" noemt "erg tegen Hobbes aan" leunend (§ 6), laat ik zitten - gelukkige verschijnen er gedegen boeken over Spinoza's interessante en eigen politieke visie.

Ook ga ik voorbij aan wat hij over mystiek schrijft [§§ 11 en 12]. Volgens De Kok moet de tweede helft van het vijfde deel van de Ethica mystiek worden gelezen. Wie dat niet doet – zoals ik - hoort volgens hem dan tot degenen die vinden dat Spinoza dat deel "beter niet had kunnen schrijven." Waar hij dat bij mij leest mag Joost weten. Ik vind dat bepaald niet, heb in vele, vele blogs juist aandacht besteed aan dat deel, maar laat ook dat hier lopen.

Ik beperk me tot twee thema’s die eigenlijk samenkomen in één:  Kok's gelijkstelling van "Substantie en oerstof" (§ 8). Hij schrijft: "Dat Spinoza zich uitdrukkelijk keert tegen die oerstofopvatting van de natuurfilosofen, zoals Stan beweert, heb ik nergens gelezen." Maar dát heb ik ook nergens beweerd, want dát doet Spinoza inderdaad ook niet. Maar wat Spinoza wel doet is een heel eigen substantie-definitie ontwikkelen, waarin het accent geheel ligt op het volstrekt uit zichzelf, onafhankelijk en zelfstandig bestaan ervan én waaraan hij toevoegt dat ’n substantie ook alleen maar uit zichzelf begrepen kan worden. ‘Oerstof’ is een heel ander verhaal dat met Spinoza's benadering niets van doen heeft.

Tot slot ga ik in op Kok’s enigszins verwarrende § 9 (een thema dat met het vorige samenhangt). Ik protesteerde tegen zijn zin op p. 33 van zijn boekje:   "Mocht u denken dat het denken uit de materie afkomstig is, dan heeft u gelijk. Voor Spinoza zijn ons denken  en onze uitgebreidheid twee kanten van dezelfde medaille." Daarover beweert hij nu (om zijn gelijk te halen): "Maar Spinoza zegt her en der denken en uitgebreidheid zijn een en dezelfde modaliteit van de substantie. (twee kanten van dezelfde medaille)." Maar dát zegt Spinoza nergens. "Modaliteit" slaat op modi en op 'modificeren', niet op ‘t attribuut.

Spinoza schrijft in Ethica 2/7s: “quod substantia cogitans et substantia extensa una eademque est substantia quae jam sub hoc jam sub illo attributo comprehenditur [ieder raadplege zijn eigen vertaling. Of kom ik geef toch die van Van Suchtelen: "dat bijgevolg de denkende substantie en de uitgebreide substantie één en dezelfde substantie zijn, welke nu eens als zich openbarende in dit, dan weder als zich openbarende in het andere attribuut beschouwd wordt."].
Aan het gemak waarmee De Kok vindt “denken komt uit de materie” en dan meent dat ("her en der") in Spinoza te kunnen lezen, ergert ik mij mateloos. Dit is volstrek tegen Spinoza in. De attributen en hun modi hebben bij Spinoza nooit enige onderlinge interactie, laat staan causaliteit t.o.v. elkaar. Dat blijkt uit de hele opzet al vanaf Ethica 1/10 en Spinoza vat dat nog eens duidelijk aldus samen in 3/2: “Nec corpus mentem ad cogitandum nec mens corpus ad motum neque ad quietem nec ad aliquid (si quid est) aliud determinare potest.” [Het Lichaam kan de Geest niet tot denken noodzaken, noch de Geest het Lichaam tot bewegen of tot rust of tot iets anders (indien er nog iets anders is). (Van Suchtelen)].

Ik laat het hierbij.