Het Spinoza-gedichtje was echt van Herder... - #spinoza

Ton de Tok – en ook de lezers - moet ik mijn verontschuldigen aanbieden. In het blog van 19 april 2018, “Ton de Kok’s “God voor niet-gelovigen. De God van Spinoza” – aardig om te zien…” signaleerde ik twee fouten, waarvan de tweede zou zijn:

• Op p. 105 schrijft hij: “De dichter Johann Gottfried Herder schreef in 1784 met Kerstmis, in een brief aan Goethe en Charlotte, een gelegenheidsgedichtje waarin dat mooi tot uitdrukking komt:  … wie kämen der heiligen Christ und Spinoza zusammen? Welche vertrauliche Hand knüpfte die beiden in Eins?” Het was echter Charlotte von Stein die dit gedichtje toezond aan Goethe en Herder.

En daarmee zat ik fout! Dat ik ontdekte ik gisteren toen ik het Corpus Poeticum Spinozanum bijwerkte en naar dit blog overbracht.

Het was wel degelijk Herder die het gedichtje schreef. In het blog van 29-09-2008 “Charlotte von Stein (1742-1827) ziet dichtend Spinoza als Christus” had ik die foute toeschrijving van Wim Klever overgenomen. Maar in de kop van dat blog had ik vervolgens deze correctie opgenomen: “NB op 7 januari 2009 heb ik de informatie over de toeschrijving van onderstaand gedicht aan Charlotte von Stein moeten corrigeren: het blijkt om een gedichtje van Herder aan haar en Goethe te gaan.” Dat blog van 7 jan. 2009 had als titel: “Spinoza-gedichtje van Johann Gottfried Herder (1744 - 1803)” Die correctie was echter weer uit mijn geheugen verdwenen. Had ik de moeite genomen nog eens naar dat tien jaar oude blog te gaan, dan had ik die blunder niet begaan. De Kok had het juist, ik zat fout. Mijn excuses.

Ik ben meteen nog eens verder gaan zoeken en trof op de Duitse Spinoza Bibliografie uitgebreide informatie erover aan.

Bernhard Suphan (1845-1911) was het die in zijn “Goethe und Spinoza: 1783-86” [In: Festschrift zu der 2. [zweiten] Säcularfeier des Friedrichs-Werder'schen Gymnasiums zu Berlin- [Berlin]: [Weidmann], 1881: 159-193.] als eerste publiceerde; het verscheen op p. 173.

Vervolgens verscheen het artikel als aparte brochure van 35 pagina’s [zonder plaats, zonder jaartal, maar volgens books.google en WoldCat was dat in 1887], waarin het gedichtje op p. 15 stond afgedrukt.

Vervolgens werd het opgenomen in: Herders Sämmtliche [sämtliche] Werke [Vol. 29: Poetische Werke] / hrsg. von Bernhard Suphan [Vol. 29: Carl Redlich]. - Berlin : Weidmann, 1889. - XLIV, 766 pp.: 697 [Anmerkung/Annotation: 763] // Repr. [der Ausg./Ed. Berlin 1889]. - Hildesheim [e.a.] : Olms, 1967 [1978, 1994] // In: Johann Gottfried Herder Briefe Gesamtausgabe [5] (1986)

Hoe nauwkeurig werd dit alles bijgehouden….

Dan tenslotte ook nog even het gelegenheidsgedichtje zelf – het enige gedicht van Herder waarin Spinoza’s naam voorkomt:

"Deinem und unserm Freund sollt heut den heilgen Spinoza
als ein Freundesgeschenk bringen der heilige Christ.
Doch wie kämen der heilige Christ und Spinoza zusammen?
Welche vertrauliche Hand knüpfte die Beiden in Eins?
Schülerin des Spinoza und Schwester des heiligen Christes
Dein geweiheter Tag knüpfet am schönsten das Band.
Reich ihm seinen Weisen, den Du gefällig ihm machtest
und Spinoza sei euch immer der heilige Christ."