Joods historica en schrijfster Evelien Gans overleden. Er komt van haar niets over #Spinoza

Evelien Gans in 2017
foto: Patrick Sternfeld
voor Benjamin, kwartaalblad JMW

Van het tweede deel van de ‘dubbelbiografie’ over Jaap en Ischa Meijer zal het jammer genoeg niet meer komen.

In het blog van 05-09-2011 “Jaap Meijer (1912 - 1993) was een redelijk felle Spinozafan,” schreef ik: “

In 2008 publiceerde historica Evelien Gans het eerste deel van de dubbelbiografie Jaap en Ischa Meijer; Een joodse geschiedenis 1912-1956 [Prometheus, 2007]. In dit deel komt Spinoza nog niet voor; ik ben benieuwd of dat in het tweede deel wel het geval zal zijn (hetgeen toch zou moeten).

Om de zoveel tijd ging ik eens kijken of dat tweede deel al op komst was. Afgelopen donderdag deed ik dat voor het eerst sinds ruim een jaar weer (had ik een voorgevoel?) en zag dat er nog niets over te vinden was. Bij het NIOD was al geruime tijd te lezen: “De dubbelbiografie Jaap en Ischa Meijer: een joodse geschiedenis 1912-1956 / Ischa en Jaap Meijer: een joodse geschiedenis 1956-1995 over vader en zoon verbindt de individuele- en familiegeschiedenis van twee recalcitrante en creatieve Nederlandse Joden, en de breuk en continuïteit tussen twee generaties, met de collectieve geschiedenis van de Joden in Nederland in de twintigste eeuw.” En verderop:

In deel twee zet Jaap Meijer, met zijn vrouw Liesje Voet naast zich, zijn duizelingwekkende historische productie voort, en ontpopt hij zich bovendien tot de dichter Saul van Messel. Ischa Meijer zal het bitterzoete genoegen smaken als journalist, interviewer, (toneel)schrijver en ‘fenomeen’ zijn bewonderde én gehate verwekker steeds vaker aan geduid te zien als ‘de vader van Ischa’.

Het leven van zowel Jaap als Ischa (die nog geen twee jaar na zijn ouders zal sterven) is met vele draden verbonden met de herinnering aan de Shoah, met Israël en de ambivalente gevoelens en controverses met betrekking tot de Joodse staat, met nieuwe verschijningsvormen van antisemitisme en sarcasme tegenover een te sterke benadrukking van ‘het Joodse leed’.

Beiden drukten, ieder op geheel eigen wijze, een stempel op de Joodse geschiedenis en cultuur. Ze bleven creatief – en recalcitrant. Tot een verzoening zou het niet komen.

Die passage gaf de indruk dat het er misschien aan zat te komen? Op die dag ontdekte ik ook dat de vier brochures die Jaap Meijer over Spinoza schreef, niet meegekomen waren naar het woonzorg-appartement dat ik tegenwoordig bewoon. Het bezorgde me die avond een enigszins slechte zin: jammer dat ik ze kwijt was geraakt. Maar ik besloot over dat alles geen blog te maken.

Vandaag las ik in Trouw dat Evelien Gans juist die donderdag op 67-jarige leeftijd is overleden.* Enigszins onprecies schreef Trouw en gaf ook de NOS te lezen: “Gans schreef onder meer de dubbelbiografie van de historicus en dichter Jaap Meijer en zijn zoon, de journalist en performer Ischa Meijer.” “Onprecies” want die dubbelbiografie was nog maar half af.

Marjoleine de Vos in de NRC schrijft preciezer: “Veel waardering kreeg ze voor haar biografie over vader en zoon Jaap en Ischa Meijer, waarvan het eerste deel in 2007 verscheen. Ze zou juist hebben willen beginnen aan het tweede deel.”

In Benjamin, het kwartaalblad van het Joods Maatschappelijk Werk van ruim een jaar geleden [jg. 28 (2017) #107 - PDF] dat een interview met haar had – met een foto van haar van Patrick Sternfeld die ik hier overneem – is te lezen: “En nu is het in volle vaart verder met een onderwerp dat weer meer ingaat op de bredere aspecten van het Joodse leven in Nederland. Dat gebeurt via het tweede deel van haar dubbelbiografie over vader Jaap en zoon Ischa Meijer. Ze kijkt er erg naar uit zich daar weer in te verdiepen.”

Het klopte dus niet helemaal wat het NPE Nieuwsblog op 12 dec. 2016 schreef: “Evelien Gans, de biograaf van de Meijers, bericht dat het werk aan deel 2 van de biografie gestaag vordert. Omdat het nogal wat tijd vergt, verschijnt deel 2 niet dit jaar, maar ergens in de nabije toekomst.”

Blijkbaar schoof Evelien Gans het werk aan dat tweede deel steeds voor zich uit. Misschien had ze zich een onmogelijke taak gesteld om de zo met elkaar gebrouilleerde vader en zoon weer in een gezamenlijke biografie bij elkaar te brengen.  En zo schoof ze ook voor zich uit om over de Spinozagekte van Jaap Meijer te moeten schrijven. Het zou - voor zover ik heb kunnen nagaan - het eerste zijn dat ze zou hebben geschreven over Spinoza - iemand die niet in haar historische interesse leek te passen.

De cover van deel 2 was er al wel

*) Uiteraard zegt me 't niet echt iets dat ik toevallig die donderdag waarop Evelien Gans overleed een hele poos met haar en Jaap Meijer bezig was. In telepathie geloof ik niet, maar enige verbazing over die ‘toevallige samenloop’ overkomt me wel.
________________

Uit het bericht van haar uitgever Prometheus die het nieuws over haar dood naar buiten bracht, neem ik nog over:

Ze was bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Eerder publiceerde zij Gojse nijd & joods narcisme. Over de verhouding tussen joden en niet-joden in Nederland (1994) [Dit staat bij DBNL gedigitaliseerd]. Voor haar vuistdikke proefschrift over de veranderende identiteit van joodse sociaaldemocraten en socialistisch-zionisten De kleine verschillen die het leven uitmaken (1999) ontving ze de Henriette Roland Holst-prijs.
In 2016 verscheen onder meer onder haar redactie nog The Holocaust, Israel and ‘the Jew’. Histories of Antisemitism in Postwar Dutch Society (Amsterdam University Press).