En
wat wordt daar dan mee bedoeld?
De
titel van een artikel van de – nu emeritus - professor aan de Hebrew University
of Jerusalem, Paul Mendes-Flohr, te vinden op zijn academia.edu
• Paul Mendes-Flohr, “Spinoza: Renegade or Meta-Rabbi?” in: Forum 1977 #2 [27] (Autumn 1977), 54-63,
geüpload naar academia.edu - een artikel dat dus verscheen in
het jaar van de herdenking van Spinoza's 300-jaar geleden overlijden - het maakte mij
nieuwsgierig. Het was in eerste instantie de term 'Meta-Rabbi' die nieuw voor
me was en mij intrigeerde. Het is een niet onaardig artikel, waar ik op ’t eind
van dit blog nog even op terugkom.
Opmerkelijk is dan dat met dat ‘Meta-Rabbi’ van de titel in dat stuk niets wordt gedaan dan dat
verwezen wordt naar een hoofdstuk van George Steiner. Verder komt het niet meer
aan de orde. In een later boek echter van dezelfde auteur
• Paul R. Mendes-Flohr, Divided Passions: Jewish Intellectuals and the Experience of Modernity.
Wayne State University Press, 1991, is er op blz. 432, deze eindnoot 24 [cf. books.google]
24. The term "meta-rabbi" was coined by
George Steiner to refer to modern Jewish intellectuals (e.g., Marx, Einstein.
Freud) who despite their distance from Jewish culture and religious practice
retain a "Jewish sensibility" which taps the most significant depths
of Judaism and pari passu singularly
contributes to their general intellectual endeavor. Cf. George Steiner,
"Some Meta-Rabbis," in D. Villiers, ed., New Year in Jerusalem (London, 1976). pp. 64-76.
Opm. De
titel van dat boek had hij moeten citeren als: Douglas Villiers, ed., Next Year in Jerusalem: Portraits of the
Jews in the Twentieth Century. (London: Harrap / New York: Viking, 1976), pp. 64-76
In
een eerdere eindnoot (22) verwees hij naar een artikel dat hij twee jaar daarna
schreef samen met Stephen Weinstein, dat hij wel noemt op zijn academia.edu, echter
niet heeft geüpload [later overigens wél]:
• Paul Mendes-Flohr and Stephen Weinstein, “The Heretic
as Hero: Spinoza and the Jews of Modernity,” The Jerusalem Quarterly 5 (Winter 1977 [Spring 1978]): 57-63
Naar
dat hoofdstuk van George Steiner wordt vaak gewezen. Ik haal daar enige
voorbeelden van aan, waaruit we een beeld kunnen opdoen van wat Steiner met
‘Meta-Rabbis’ bedoelde.
Pierre
Birnbaum, Chapter Nine, "The Absence of an Encounter: Sociology and Jewish
Studies" in: Christian Wiese & Andreas Gotzmann (Eds.), Modern Judaism and Historical Consciousness:
Identities, Encounters, Perspectives. BRILL, 2007 laat m.b.t. Claude
Levi-Strauss op p. 226 lezen [books.google]:
“Nevertheless, some commentators think they can count
him [Levi-Strauss] among the "meta-rabbis," to cite George Steiner's
metaphor,9 who, since Spinoza, display in their work an implicit
Jewish sensibility, even if they explicitly broke with their culture. Others do
not hesitate to describe him as a "non-Jewish Jew," according to the
questionable image advanced by Isaac Deutscher.10 We will keep away
from such audacious interpretations. On the contrary, the author of Tristes Tropiques embodies the
outstanding example of a thinker who, in his life as well as in the logic of
his scholarly approach, has broken with a specific past that does not at all
occupy his imagination.
Zou dat “since Spinoza” komen uit het artikel van Steiner, of
uit de koker Birnbaum? Ik vermoed toch dat Steiner die verwijzing maakte,
hoewel het hem vooral om ‘dissidente’ intellectuelen met een joodse achtergrond
uit de laatste 125 jaar ging.
De
uitvoerigste omschrijving trof ik aan in een hoofdstuk van een boek dat ik in
de kast heb staan, n.l. in:
Another effort
along essentialist lines is George Steiner's brilliantly articulated essay on
"Meta-Rabbis". Contending that, "the Jewish element has been
largely dominant in the revolutions of thought and sensibility experienced by
Western man over these last one hundred and twenty-five years", he asserts
that three characteristics of traditional Jewish culture have persisted in the
work of Jewish intellectuals and account for their accomplishments:
an
intense, perhaps pathological concentration on the life of the word, a profound
historicity and bias to historical diagnosis, a commitment to analytic
totality, to the ordering of all phenomena under unifying laws and principles
of prediction…
These
characteristics are exemplified in the "political economy of Marx, the psychology
of Freud, the language philosophy of Kraus and Wittgenstein, the linguistics of
Chomsky, [and] the development of a socio-anthropological model of man from
Durkheim to Levi-Strauss". These thinkers are "meta-rabbis"
since they are "teachers and commentators, they are masters of meaning—but
outside the Law". 26
De auteur geeft
verder commentaar op Steiners benadering, die ik hier terzijde laat. Dezelfde Paul Mendes-Flohr (als boven) geeft nog weer
bijna tien jaar later, iets meer informatie over dat artikel van George Steiner,
maar daarin komt Spinoza helemaal niet voor. Ik haal hierna het begin van die
tekst naar binnen uit:
• Paul Mendes-Flohr, "The Berlin Jew as
Cosmopolitan", in: Emily D. Bilski (Ed.), Berlin Metropolis: Jews and the New Culture, 1890-1918. Berkeley
etc.: University of California Press / New York: The Jewish Museum, 1999 – books.google
Tot slot
Paul Mendes-Flohr eindigt zijn 1977-artikel waar ik het ‘onderzoek’ van dit blog mee begon, “Spinoza: Renegade or Meta-Rabbi?”, aldus:
Paul Mendes-Flohr eindigt zijn 1977-artikel waar ik het ‘onderzoek’ van dit blog mee begon, “Spinoza: Renegade or Meta-Rabbi?”, aldus:
“The biographical data at our disposal are too
exigious for us to determine Spinoza's disposition to the issue of Jewish
continuity prior to his excommunication. What is evident, however, is that once
banned from the House of Israel Spinoza indicated no remorse, only indifference
(which was not the case with Prado, for instance) and indeed hostility toward
his former brethren and faith. Although one may respect Spinoza in secular,
universal terms, the extant historical evidence only allows us to say that from
a Jewish perspective he was unambiguously a renegade.”
Hier
is “a Jewish perspective” blijkaar een – al dan niet orthodox – gelovig of
godsdienstig perspectief. Vanuit die optiek wordt Spinoza – uiteraard - een
ketter genoemd. Maar vanuit een niet-godsdienstig of ‘seculier joods’
perspectief is Spinoza wellicht de eerste ‘Meta-Rabbi’ te
noemen. Maar met het munten van de term ‘Meta-Rabbi’,
een leraar die voorbij of buiten de joodse Wet leerde en álle mensen op ’t oog had,
is die Wet nog steeds het criterium; en dat was precies Steiners bedoeling: hij
wilde beklemtonen dat die joodse achtergrond van de betreffende intellectuelen
nog steeds meespeelde in hun denken.
Maar om iemand,
die een leraar voor de hele mensheid is, nog steeds aan die joodse maatstaf te
leggen, kan kwestieus zijn. Wat dat aangaat is Wittgenstein een fraai voorbeeld
hoe fragwürdig dat kan zijn. Zie daarvoor
Geen opmerkingen:
Een reactie posten