Bij Spinoza lees je nergens Deus sive Ratio [1] - #Spinoza

Ed beweerde in vele reacties dat er een volkomen gelijkstelling of identiteit is tussen Spinoza’s God en Ratio, hetgeen hij dan weergaf met “God = Ratio.” Zijn gelijk wat dit betreft wilde hij gisteren nog onderbouwen met een verwijzing naar de eerste zinnen van hoe de – waarschijnlijk Hegeliaanse - Catherine Malabou over Spinoza schreef.

Hoewel het water naar de zee dragen zal blijken te zijn, wil ik me in dit en twee volgende blogs bezig houden met deze bewering. Vooral ook daar je bij Maarten van Buuren dezelfde opvatting tegenkomt. Daar ratio bij Spinoza in verschillende betekenissen voorkomt, zal ik aan elke daarvan apart aandacht besteden.

Om te beginnen met de betekenis zoals hij die gebruikt in “causa sive ratio”.

Het ‘ander bewijs’ van Ethica I/11 is een goudmijntje: daarin komt “causa seu ratio” 3x, “ratio etiam seu causa” 1x, “ratio seu causa” 3x en “nulla ratio nec causa” 2x voor. Ik ga die passages niet citeren – lees ze maar na -, maar stel vast dat geen enkele ervan ruimte laat om te beweren dat gelezen kan worden "Deus sive causa seu ratio”.

Dat geldt ook voor de volgende tekst:

In Ethica 4/Praefatio (voorwoord) […] “In het aanhangsel bij het Eerste Deel hebben wij immers aangetoond, dat de Natuur geenszins om een doel handelt; want dit eeuwige en oneindige Zijnde dat wij God of Natuur noemen’ (infinitum Ens, quod Deum, seu Naturam appellamus) handelt vanuit dezelfde noodzakelijkheid, als waardoor het bestaat. Want wij hebben aangetoond dat krachtens dezelfde noodzakelijkheid van zijn natuur waardoor het bestaat, het ook handelt (stel. 16 van dl I). De reden of oorzaak dus waardoor God, ofwel de Natuur, handelt (Ratio igitur, seu causa, cur Deus, seu Natura agit) en waardoor hij bestaat, zijn één en dezelfde.

Ik kan in dit eerste blog heel kort zijn. In de betekenis waar ratio staat voor reden is er niets in Spinoza te vinden waardoor je zou kunnen concluderen dat hij God gelijkstelt aan reden of aan de causa sui.

Iemand die dat wel deed was Heidegger. Hij zou hebben gezegd

“This ground itself needs to be properly accounted for by that for which it accounts, that is, by the causation through the supremely original matter – and that is the cause as causa sui. This is the right name for the god of philosophy. Man can neither pray nor sacrifice to this god. Before the causa sui, man can neither fall to his knees in awe nor can he play music and dance before this god.” [Cf.]

Of zie hoe dit te vinden is in het boek van Antoon Vergote, De Heer je God liefhebben. Lannoo Uitgeverij, 1999 die de verwijsplaats geeft. Cf. books.google [Ik heb de laatste regel en de voetnoot van p. 100 naar voren gehaald]

 

Dat gaan we dus allemaal voor de God van Spinoza niet doen! Maar niet omdat Spinoza geschreven zou hebben dat Deus identiek is aan Causa sui. God of de substantie is causa sui: de ‘zelfveroorzaking’ zegt iets over God, maar is niet hetzelfde als God. Sorry, Heidegger.

________________
Wie zich meer wil bezighouden met Heideggers God- en causa sui-opvatting kan terecht bij John Williams, Martin Heidegger’s Philosophy of Religion. Wilfrid Laurier Univ. Press, 2010 - books.google
Of zie Wim de Lobel, "Hoe komt God in de Filosofie?" [Cf.]