Spinozisme over leven, dood en zelfdoding bij #Spinoza [2]

Nulla res nisi a causa externa potest destrui.
[Ethica 3/4]

Een ding kan alleen door een externe
oorzaak vernietigd worden.

Dan nu kort over de plaatsen in Spinoza over zelfdoding. De kern van zijn leer, ligt vervat in bovenstaande stelling.

In Ethica 2/49s3 waarin hij Descartes opdeling van wil en intellect betwist, vinden we in de passage over de ezel van Buridan, de eerste plaats waar Spinoza over de ‘zelfmoordenaar’ spreekt.

De volgende plaats is 4/18s, waarin hij benadrukt dat zelfbehoud de essentie van ieder is. Een zelfmoordenaar brengt volgens Spinoza niet zichzelf om het leven, maar wordt hiertoe gedwongen door geheel met zijn natuur strijdende externe krachten - uitwendige oorzaken die ervoor zorgen dat zijn conatus zo wordt verzwakt dat hij zich niet meer tegen zelfvernietiging kan verzetten.

De volledigste en meest substantiële [en veel besproken] plaats is 4/20, waarin hij o.a. de zelfdoding door Seneca bespreekt. Laat ik voor de verandering eens de vertaling van Maarten van Buuren nemen:

STELLING 20

Hoe meer iemand zijn eigenbelang, dat wil zeggen zijn zelfbehoud nastreeft en daartoe in staat is, over des te meer macht beschikt hij; voor zover iemand daarentegen zijn eigenbelang, dat wil zeggen zijn zelfbehoud verwaarloost, is hij machteloos.

BEWIJS: Deugd is hetzelfde als de macht van de mens, die uitsluitend voortvloeit uit zijn essentie (volgens Definitie 8 van dit Deel), dat wil zeggen (volgens Stelling 7, Deel III) uit het streven waarmee de mens probeert in zijn Zijn te volharden. Hoe meer iemand dus naar zelfbehoud streeft en daartoe beter in staat is, over des te meer deugd beschikt hij, en bijgevolg (volgens Stelling 4 en 6, Deel III), is iemand machteloos, in zoverre hij zijn zelfbehoud verwaarloost. QED

OPMERKING: Niemand laat na zijn eigenbelang, dat wil zeggen zijn zelfbehoud na te streven, tenzij hij overmeesterd wordt door externe oorzaken die strijdig zijn met zijn natuur. Niemand, zeg ik, zal voedsel versmaden, of de hand aan zichzelf slaan door de noodzaak van zijn eigen natuur. Alleen diegenen doen dat, die door externe oorzaken daartoe gedwongen worden en dat kan op vele manieren gebeuren. Zo kan iemand zichzelf om het leven brengen, doordat iemand anders zijn rechterhand waarin hij toevallig een zwaard heeft, omdraait en hem dwingt de punt op zijn hart te richten; of omdat hij, zoals Seneca, op last van een tiran wordt gedwongen zich de aderen te openen, dat wil zeggen dat hij een groter kwaad door een kleiner wil vermijden; een derde ten slotte, omdat verborgen externe oorzaken zijn voorstellingsvermogen zo plooien en zijn lichaam zo aandoen dat het een andere natuur aanneemt die tegengesteld is aan de oorspronkelijke en waarvan (volgens Stelling 10, Deel III) in zijn geest geen idee kan bestaan. Maar dat een mens er uit de noodzaak van zijn natuur naar zou streven niet te bestaan, of van bestaansvorm te veranderen, is net zo onmogelijk als dat iets uit niets zou ontstaan, zoals iedereen kan zien die een beetje nadenkt.

Deze passage is in de secundaire Spinoza-literatuur veel besproken.

• Jonathan Bennett daarover in A Study of Spinoza's Ethics [Indianapolis: Hackett Publishing Co., 1984]:

When the knife did its work, Seneca's body was not transmitting forces from the outside. The causally sufficient conditions for his act were stored within him; the action flowed from his nature as it then was, including his strengths and frailties, his attitudes to pain and shame, his capacities to think thoughts through, and his belief that if he didn't die that night he would suffer a worse death in the mormng. That last deadly item was caused by a message from Nero; but still it was an aspect of his nature at the moment when he slashed his wrists. Seneca's death proceeded from his nature as it then was, including his wish for dignity and a good reputation, and his having the deadly conditional belief.I conclude that Seneca falsifies 3P4 [No thing can be destroyed except through an external cause]. I suppose that Spinoza would deny this, saying that I have misunderstood the notion of Seneca's "nature." What, then, does he mean by nature?" [p. 238].

Luca Giordano (1634-1705), the Death of Seneca, ca. 1650–1675 - Bolton Museum and Art Gallery

In het volgende blog haal ik Bennett’s hele paragraaf over suicide naar binnen en verwijs ik naar studies die weer op Bennett ingaan.