Rudolf Steiner en Benedictus de Spinoza – een korte kroniek

[1] intro. In 2010 en 2011 had ik blogs over Rudolf Steiner’s behandeling van Spinoza.

• Blog van 20-10-2010: Rudolf Steiner (1861-1925) en... Spinoza?

• Blog van 28-05-2011: Blogs over Rudolf Steiner (1861-1925) over Spinoza
[Foto rechts, Steiner in 1906, van antroposofie.nl]

In dat laatste blog bracht ik een artikel van Alexander Patijn en Bram Teerds naar internet dat oorspronkelijk geplaatst zou worden in Civis mundi dat echter ophield te bestaan: GELIJKGESTEMDEN OF TEGENPOLEN? Een vergelijkende studie over kenleer en metafysica bij Benedictus de Spinoza en Rudolf Steiner werd op 20 oktober 2010 op benedictusdespinoza.nl als PDF gepubliceerd; en (daar benedictusespinoza.nl door voortdurende malwareaanvallen werd getopt) gelukkig ook op de website van Ad van Rijsdam, waar het nog wel te vinden is.

Wat mij toen vooral opviel was dat er nauwelijks iets over dit thema was gepubliceerd. Maar daar kwam spoedig verandering in.

[2] In datzelfde jaar, 2011, verscheen een indrukwekkende (méér 1000 pagina’s omvattende) studie van

Hartmut Traub, Philosophie und Anthroposophie: Die philosophische Weltanschauung Rudolph Steiners - Grundlegung und Kritik. Stuttgart, Kohlhammer, 2011 – PDF met cover en uitgebreide inhoudsopgave.

[uitgeverstekst:] Noch nie in der hundertjährigen Geschichte der anthroposophischen Bewegung ist der wissenschaftstheoretische Anspruch der Philosophie Rudolf Steiners kritisch in seinen ideengeschichtlichen und biographischen Grundlagen und Einflüssen erforscht worden. Die bisherige Rezeption seiner philosophischen Schriften zeitigte überwiegend die Extreme einer unkritischen Apologetik einerseits und einer oberflächlichen Polemik andererseits. Unter Verzicht auf die einengende anthroposophische Re-Interpretation werden im vorliegenden Buch erstmalig die frühen Grundlagentexte der philosophischen Weltanschauung Rudolf Steiners in ihrer ganzen thematischen Breite text- und kontextkritisch analysiert. Die Darstellung weist schlüssig den Ursprung der Anthroposophie aus dem Geist der europäischen Philosophie und hier insbesondere aus der Tradition des Deutschen Idealismus nach. Das sich dabei entfaltende Steiner-Bild zeigt neben dem wissenden auch den suchenden und selbstkritischen Denker Rudolf Steiner. 1040 pp.

Daarin waren ook enige paragrafen gewijd aan de als problematisch geziene Spinoza-receptie van Rudolf Steiner:

2.2 Die Entwicklung der Freiheitsfrage im Ausgang von

Baruch de Spinoza ...................................................................................   257

KRITIK .......................................................................................................   262

a) Denken, Erkennen, Vorstellen – Väter oder Totengräber des Gefühls? 262

b) „Freiheit, die ich meine“ ......................................................................   266

c) Spinoza lesen! – Steiner verstehen .....................................................     268

[3] En zie over deze studie ontstond uitgebreide discussie in antroposofische kringen – een discussie die doorloopt tot vandaag de dag. Een discussie, waaraan Ansgar Martins alle aandacht geeft op zijn waldorfblog en waaraan Hartmut Traub zelf hartgrondig meedoet.

Even en passant iets over Ansgar Martins, religiefilosoof [cf. zijn website] – hoeveel tijd hij in antroposofie steekt blijkt behalve uit zijn waldorfblog, ook uit zijn correspondentschap van ‘t News Network Anthroposophy, waarop je b.v. zijn artikel van 2 maart 2012 tegenkomt “Wieviel Fichte steckt im Werk von Rudolf Steiner?” [Cf.] En uit zijn recensie van 17.03.2016 op weer een andere plek van Heiner Ullrich: Waldorfpädagogik. Eine kritische Einführung. Beltz Verlag (Weinheim, Basel) 2015. 182 Seiten.[Cf.]

Ansgar Martins war Waldorfschüler. Heute studiert er Religionsphilosophie, Soziologie und Geschichte in Frankfurt am Main und ist studentische Hilfskraft an der Martin Buber Professur für jüdische Religionsphilosophie. Ansgar Martins ist Autor kritischer Bücher zur Anthroposophie. [Uit 2015, cf. ook hier, hier & hier]

Steiner-Spinoza-Kontroverse
Het werd een discussie waarin vooral Steiners Spinoza-leer centraal kwam te staan.

Op de website „Studien zur Anthroposophie” verschenen achtereenvolgens [Michael Muschalle is verantwoordelijk voor de website Studien zur Anthroposophie]: 

• Michael Muschalle, Eine Gedankenskizze zum Verhältnis Rudolf Steiners zu Spinoza. Angeregt durch Hartmut Traub: Philosophie und Anthroposophie, Stuttgart 2011 [24 pagina’s, PDF] en

• Merijn Fagard, Rudolf Steiner und Baruch de Spinoza. Teil I - Hartmut Traubs Kritik an Steiners Spinoza-Interpretation, Studien zur Anthroposophie [61 pagina's, PDF]

Hierop reageerde

• Hartmut Traub, Rudolf Steiner und Baruch de Spinoza. Ein Diskussionsbeitrag [op waldorfblog en als PDF]

Een samenvatting: Kontroverse zu Steiner und Spinoza [samenvattingen/nieuws op Info3]

De discussie gaat over Steiners Spinoza-receptie in zijn Philosophie der Freiheit (1893, " zijn belangrijkste werk" op filosofisch gebied volgens antroposifie.nl  – wat hij over Spinoza zegt is te vinden op p. 14 en 18 in deze heruitgave die bij books.google te vinden is). Hartmut Traub`verwijt Steiner dat hij niet gezien heeft (of het anders valselijk verkeerd voorstelt) dat Spinoza in de brief aan Hugo Boxel van oktober/november 1674 in zijn kritische schets van de vrijheids- en vrije wil-illusie zich daarvan distantieert en zijn kritiek juist geeft vanuit zijn eigen vrijheidsbegrip. Spinoza zou volgens Steiner vooral determinist zijn (Freiheitsgegner und Fatalisten) en Steiner zou daartegenover ware vrijheid aanhangen. Steiner zou niet gezien hebben of niet hebben willen zien dat in “seine [Spinoza’s] Schilderung der „Freiheits-Illusion“ als Irrtum eines eingeborenen menschlichen Vorurteils [..] nicht als seine eigene Konzeption der Freiheit zu verstehen ist.” Spinoza’s eigen vrijheidsbegrip (t.o. noodzaak) vindt men in Ethica 1/Def7: “Men noemt ‘vrij’ iets wat alleen krachtens de noodzaak van zijn eigen natuur bestaat en dat alleen door zichzelf tot handelen aangezet wordt. Noodzakelijk, of liever ‘gedwongen’ noemt men iets wat door een andere zaak tot een welbepaalde wijze van bestaan en handelen wordt aangezet.” Steiner citeert die definitie wel, maar volgens Traub gaat hij aan de inhoud ervan voorbij.

[4] De volgende besprekingen van Hartmut Traub’s boek refereren niet of nauwelijks aan Spinoza.

• Lorenzo Ravagli, Philosophie und Anthroposophie. Zu einer Untersuchung Hartmut Traubs, mei 2012
[En kritische bespreking van Traubs boek op de website Erziehungskunst - Waldorfpädadogik heute]

• Renatus Ziegler, Worin besteht Steiners Originalität (nicht)? Eine kritische Lagebestimmung anstelle einer Buchbesprechung: Initiierung einer noch zu führenden Deatte. [2012, PDF]

• David W. Wood (K.U. Leuven), Wie kann die Steinerforschung wissenschaftlicher werden? Replik auf Hartmut Traub. In: Die Drei: Zeitschrift für Anthroposophie in Wissenschaft, Kunst und sozialem Leben, 4/2013, pp. 61-65 – academia.edu

• David W. Wood, On the Spirit and Letter of Rudolf Steiner's Philosophy - A Critical Reading of Hartmut Traub's 'Philosophie und Anthroposophie'. In: RoSE - Research on Steiner Education Vol.4 No.1 2013 – academia.edu

In april 2013 werd op anthrowiki aangemaakt de webpagina ´Rudolf Steiner en Benedictus de Spinoza”, waarin wat Steiner schreef in onder meer zijn: Die Rätsel der Philosophie in ihrer Geschichte als Umriß dargestellt werden gebracht, zonder dat er naar de daarover ontstane discussie verwezen werd.

• Michael Muschalle, Bildende Kräfte und Rudolf Steiners Philosophie der Freiheit. Kritische Betrachtung zu Hartmut Traubs Buch Philosophie und Anthroposophie, Stuttgart 2011 [Stand: 13. 07. 2017 –nu al aangegroeid tot 546 pagina's... met inmiddels nog slechts weinig aandacht Spinoza  PDF]

Een boek waarin de naam van Spinoza in het geheel niet voorkomt, maar dat een kritische uiteenzetting geeft over Steiner en de antroposofie:

Peter Staudenmaier, Between Occultism and Nazism: Anthroposophy and the Politics of Race in the Fascist Era. BRILL, 2014 – books.google

Peter Staudenmaier’s study Between Occultism and Nazism examines the controversial history of Rudolf Steiner’s anthroposophist movement in Nazi Germany and Fascist Italy as a case study in the political significance of esoteric and alternative spiritual groups.

Tenslotte noem ik nog

G. A. Bondarev, Rudolf Steiner's 'Philosophie der Freiheit' as the Foundation of the Logic of Beholding Thinking. Religion of the Thinking Will. Organon of the New Cultural Epoch. Vol. 1, Lulu.com, 2014 – books.google. Amazon. Vol. 2, Lulu.com, 2014, books.google.

NB. Traub komt in dit boek niet voor. Niet echt verbazingwekkend, want volgens Lulu is het al in 2011 als e-reader gepubliceerd.