De Vereniging Het Spinozahuis in beroering

“Er valt veel over te zeggen maar niet in de openbaarheid,” schreef een Josien in reactie op het blog van 15 september 2017 over "Morgen Bijzondere Algemene Leden Vergadering van de Vereniging Het Spinozahuis.” Zondag bracht ik het “Kort verslag van Filip Buyse van de Bijzondere ALV van de VHS van gisteren.” Het gaf een bescheiden sfeerimpressie, maar zoals Bas Beekhuizen terecht constateert: “het geeft geen verslag waarin over het bestuursstandpunt of de voorstellen van Kees Schuyt besloten is.” N.a.v. ‘mijn ‘oproepje’ zond Adrie Hoogendoorn mij onderstaand stukje toe. Ook daarin gaat hij niet in op wat het bestuursstandpunt was en wat er nu besloten is en wat de volgende stappen zijn. Maar het voordeel van het stuk van Hoogedoorn is dat het een schets geeft van de crisis in de Vereniging Het Spinozahuis over een langere periode. En het grote voordeel is dat er via dit stukje van Adrie eindelijk iets in de openbaarheid komt van de crisis waarin de VHS zich bevond en bevindt. Het is niet goed dat alles alleen maar binnenskamers blijft en "vooral niet in de openbaarheid." Dat is niet meer van deze tijd.  Een volwassen vereniging in deze tijd kan tegen stootjes die via de openbaarheid worden gegeven.

Adrie refereert in zijn bijdrage aan een discussie over de VHS die op het Spinozablog plaats had: dat was op het blog van 09-01-2012 waarin ik geschreven had dat de Ethica-vertaling van Piet Steenbakkers dat najaar zou verschijnen. Daarop gingen enige reacties over de VHS. Hier volgt nu de bijdrage van Adrie Hoogendoorn:

 

De Vereniging Het Spinozahuis in beroering

Op dit blog is enkele jaren geleden, mede door mij, een discussie gevoerd over het functioneren van het bestuur van de Vereniging het Spinozahuis, een vereniging die elke spinozist dierbaar is en die een centrale plaats inneemt in het Spinoza-onderzoek in Nederland [cf. deze link]. De Vereniging heeft een opvallende structuur: de secretaris-penningmeester heeft er een monopoliepositie. Vooral opvallend omdat een vereniging een bij uitstek democratische en taken verdelende structuur heeft. Dit in tegenstelling tot een stichting die een bij uitstek monopolistische en niet-democratische structuur heeft. Ik heb de VSH toen een vereniging met de structuur van een stichting genoemd. Dit secretaris-monopolie heeft de laatste drie jaar geleid tot een diepgaand conflict in de boezem van de Vereniging.

Het conflict – de oorzaak

Het conflict in de Vereniging Het Spinozahuis heeft een oorzaak en een aanleiding. De oorzaak is onvrede met de dominante rol van de secretaris die ongeveer alle bestuurstaken absorbeert. Die dominantie versterkt door drie zaken:

1.  De secretaris is traditioneel langdurig in functie. Zoals Theo van der Werf in zijn ontslagbrief zelf schrijft heeft de Vereniging sedert de oprichting in 1897 maar vijf secretarissen gehad. Hij zelf was secretaris van 1989 tot zijn plotselinge ontslagname op 31 mei 2017.

2.  De secretaris is ook penningmeester. TvdW was tot 2015 secretaris-penningmeester, dus 26 jaar achtereen.

3.  De partner van TvdW was bestuurslid van de Vereniging. Dit betekent dat er bij stemmingen in het 5 leden tellende bestuur een stemblok was van 2/5 = 40 % van de stemmen. De partner heeft tegelijk met TvdW ontslag genomen. Gevolg: een bestuursgat van 40%.

De gevolgen van het secretaris-penningmeester monopolie zijn verstrekkend:

1.  De secr-penn absorbeert alle bestuurstaken De overige leden van het bestuur hebben voornamelijk een ceremoniële taak en  zijn dienstbaar aan de secretaris-penningmeester.

2.  De leden van de Vereniging krijgen een toehoorders-functie.  Suggesties of initiatieven vanuit de ALV zijn alleen maar storend. Er zijn geen commissietaken te vervullen. Immers, voor de secr-penn zijn commissies inefficiënte verhikels. Dus er is geen museumcommissie, geen wetenschappelijke commissie, geen publicatiecommissie, geen studiecommissie, etc. Genegeerd wordt dat op een vereniging  uitdrukkelijk niet het adagium van het bedrijfsleven van toepassing is dat een organisatie 'lean and mean' moet zijn.

3.  De secr-penn maakt zich onmisbaar. Zelfs een regulier en gepland aftreden en overdracht van taken is een majeure operatie. Bij een abrupte ontslagneming, zoals van TvdW op 31 mei dreigde een chaotische situatie te ontstaan, 

4.  Zijn taken zijn teveel geworden en te complex. Wat in het verleden wellicht nog mogelijk was, gelukt in het heden niet meer. De Vereniging is een omvangrijk en ingewikkeld instituut: ze exploiteert een museum in Rijnsburg en beheert een Spinozahuis in Den Haag waar geen enkel lid dat ik ken ooit binnen geweest is, op de ex-secr-penn na. De ledenadministratie en de financiële administratie waren afgestemd op die van een kleine vereniging. In de ledenadministratie ontstonden slordigheden en de financiële administratie was een kasboek-administratie.

Het conflict – de aanleiding

In het bestuur ontstond ongeveer 3 jaar geleden een zich langzaam verdiepend conflict over het reilen en zeilen van de Vereniging. TvdW licht het summier toe in zijn eigen ontslagbrief: de voorzitter van de Vereniging heeft 'in feite nauwelijks een andere taak dan het voorzitten van de Vereniging', en: 'het echte werk gebeurde door de secretaris'. Kortom, de voorzitter mag ceremonieel de voorzittershamer hanteren. Maar hij bleek 'werkzaamheden van het secretariaat, onnodig, over te nemen', althans volgens TvdW. Van een secretariaat dus dat alle werkzaamheden van het bestuur naar zichzelf toebedeeld had. Schuyt noemt in zijn rapport het voorbeeld dat de voorzitter verordonneerd wordt dit of dat te doen ('jij hebt me opgedragen: jij moet met RW gaan praten'). Kortom, het conflict spitste zich toe als een conflict tussen de voorzitter en de secretaris.

Het conflict – de crisis

Het conflict kreeg een explosief karakter in februari 2017 door een brief van vier bezorgde en betrokken leden aan het bestuur. Citaat: 'Wij hebben een secretaris die nu al bijna drie decennia onbezoldigd bijna al het voorkomende werk verricht, zoals de dagelijkse leiding van het museum in Rijnsburg, het organiseren van lezingen, het bijhouden van de ledenadministratie, het uitgeven van manuscripten, enz.' En: 'als het werk over meer personen wordt gedeeld komt er vanzelf ook meer uitwisseling van ideeën en kunnen bestuursleden elkaar ook gemakkelijker vervangen'. Waarom is deze brief de trigger geweest voor de plotse ontslagneming Van TvdW en Miriam van Reijen op 31 mei? In hun brief schrijven zij dat zij 'enkele maanden geleden' hun ontslagbesluit al hadden genomen. Het tijdstip van hun ontslagbrief, drie dagen voor de geplande ledenvergadering van 3 mei, is wellicht gekozen omdat de brief van de vier 'bezorgden' er ter sprake zou komen, al was het maar in de rondvraag.

Het conflict – de consternatie

Op de ALV van 3 juni j.l. sloeg de ontslagbrief in als een bom. Temeer omdat er in die brief met geen woord gerept werd over een ordelijke overdracht van taken en lopende zaken, van toegangscodes en toegangssleutels etc. Verenigingsprominent Kees Schuyt, voormalig voorzitter van de Vereniging en on speaking terms met TvdW, werd aangezocht om met hem contact op te nemen zodat er een ordelijke overdracht zou kunnen plaatsvinden. Naar ik begrijp werd de opdracht opgerekt tot een onderzoek naar een 'waardig afscheid' voor TvdW. Een broos contact werd hersteld en op een tumultueuze bijzondere algemene ledenvergadering van 16 september j.l. werd Schuyt's rapportage met de titel 'Sporen van onvrede' gepresenteerd en besproken. Een lijvig rapport van 7700 woorden. Schuyt meldde dat het de ingedikte versie was van een rapport dat viermaal zo lang was. In de eerste helft tobt hij over zijn onderzoeksopdracht en in de tweede helft tobt hij over een 'waardig afscheid' voor TvdW, dat bemoeilijkt wordt door de eis van voorzitter HG dat Theo excuses maakt voor kwaaie brief en wangedrag. Helaas gaat Schuyt  uitgebreid in op de eis van HG, en niet in op de eis van TvdW dat HG niet aanwezig mag zijn op zijn afscheid, laat staan er het woord voeren. Schuyt noemt die eis alleen in één regel zonder commentaar. Een curieuze eis voor een waardig afscheid. Intussen werd tijdens de vergadering gemeld dat HG zijneis heeft laten vallen.

Nog curieuzer was de mondelinge toelichting van Schuyt op zijn rapport. Een toelichting die een filippica werd tegen het zittende bestuur, met vermelding van alle pekelzonden, in het bijzonder van de voorzitter. Vermoedelijk citeerde Schuyt uit de niet-gepubliceerde gedeelten van zijn rapport. Hij kreeg een rood hoofd en de rede dreigde danig zoek te raken. Geen woord over de pekelzonden van TvdW. Daarna een chaotisch vragenuur. De heer K, auteur van Mededeling 49, raakte over zijn toeren, riep 'labbekakkers', en verliet met drie medestanders voortijdig de vergadering.  Een dreigende blokkade over de (her)benoeming van de nieuwe secretaris werd door AvZ, een van de vier 'bezorgde' briefschrijvers, middels close-reading van Statuten en huishoudelijk reglement gedeblokkeerd.*) En zo verliet (bijna) iedereen uiteindelijk in goede harmonie de zaal.

Een vraag die blijft haken

Een vraag bleef bij mij haken: waarom die eenzijdige filippica van Schuyt tegen het zittende bestuur? Als zijn opvatting de instemming had verkregen van de ledenvergadering, dan stond het bestuur, en in het bijzonder de voorzitter, niets anders te doen, dan op te stappen. Schuyt moet nagedacht hebben over de vraag: wie vervult die voorzitterstaak dan? Wie een bestuursleemte veroorzaakt moet een kandidaat beschikbaar hebben om die leemte te vullen. Wellicht een ex-voorzitter en een ex-secretaris? Speculatie.

Adrie Hoogendoorn

 *) Uit nadere toelichting van Adrie begrijp ik dat uit de interventie van AvZ geconstateerd moest worden dat de statuten de benoeming van een interim-secretaris niet kennen en dat de benoeming  van Kees Bruijnes als secretaris van de VHS dus al in juni had plaats gehad, zodat Kees niet herbenoemd hoefde te worden.