…
is best veel geschreven. Ik ga er hier en volgende blogs wat aan toevoegen.
De
aanleiding weet ik niet meer precies - misschien was het de cover van het boek
van Leo Balet die langs kwam, maar het kan ook het blog geweest zijn over het recente boek van Frans-Willem
Korsten, A Dutch Republican Baroque:
Theatricality, Dramatization, Moment and Event. Ik denk niet doordat Simon
Schama op p. 247 van zijn Geschiedenis
van de Joden deel2 schrijft dat Spinoza wellicht naar de bijeenkomsten ging
van Adam Boreels ‘College’, “en in dat geval is het niet ondenkbaar dat hij
Rembrandt heeft ontmoet, die net als hij een financiële crisis doormaakte.” Meer
schrijft hij niet over hen - het zal de aanleiding niet geweest zijn. Maar hoe dan ook, ik ging op internet en in mijn
eigen blogs op zoek naar wat er zoal geschreven is over Spinoza en Rembrandt.
Op een of andere manier brengt het feit dat wat plaats en tijd betreft, deze
totaal verschillende grote 17e eeuwers elkaars tijd- en buurtgenoten
waren (hoewel er wel een generatieverschil is), bij nogal wat mensen nogal wat fascinatie teweeg. Wat mij op mijn beurt
dan weer fascineert. Ikzelf voel niet zo de behoefte om Nederlands grootste
schilder en Nederlands grootste filosoof per se met elkaar in verband te willen brengen,
maar vind wel interessant dat anderen dat wel willen doen. Vooral kunstenaars, zoals
schrijvers, theater- en operamakers doen dat, zoals al snel blijkt uit de lijst
met blogs die ik onder breng.
In een blog van 30-06-2008 schreef ik over het
Nederlands Huis in Münster dat bij z'n 10-jarig bestaan in het najaar van 2005
»CAUTE Spinoza - Grenzgänge« organiseerde. Daarbij hoorde een website, www.caute-spinoza.de,
die toen speciaal werd opgezet en nog jarenlang online bleef. Daarop waren
in een tijdtafel en in een kaart gegevens over Rembrandt en Spinoza
bijeengebracht. Die site is al weer lang uit de lucht, maar ik heb die kaart indertijd
aangepast en bewaard. Hij geeft een aardig beeld over Spinoza’s en Rembrandts
nabijheid in ruimte en tijd.
Uit de Duitse Spinoza Bibliografie heb ik de artikelen en boeken, waarin over Spinoza en Rembrandt wordt geschreven, in tijdsvolgorde gezet en daarbij deed ik een aardige ontdekking die aanleiding werd voor een volgend blog. Eerst maar eens dat overzicht dat ik vooral voor mezelf heb gemaakt, maar misschien hebben sommigen onder de bezoekers van dit blog er ook iets aan.
• Von einem Deutschen [Julius Langbehn], Rembrandt als Erzieher. Leipzig: Hirschfeld,
1890. - VII, 308 pp.
[Editie 1890 op archive.org - editie 1922 bij Gutenberg.Spiegel.de]
Julius Langbehn (1851 - 1907) is een merkwaardige figuur over wie veel te vertellen zou zijn, o.a. dat hij aan een vervolgeditie een antisemitisch hoofdstuk toevoegde; cf. en.wikipedia.
Cf. ook M.C. Arnemann, "De Rembrandt-Duitscher Julius Langbehn en zijn beteekenis voor onze dagen," in: Streven, Jg 10 [1942] - DBNL.
Cf. over Julius Langbehn in Volume 5. Wilhelmine Germany and the First World War, 1890-1918 - PDF.
Over Julius Langbehn en zijn Rembrandt als Erzieher is behoorlijk wat interessants te lezen in Carl Niekerk, Reading Mahler: German Culture and Jewish Identity in Fin-de-siècle Vienna [Camden House, 2010 - 312 pagina's] m.n. in Chapter 4: "Rembrandt and the Margins of German Culture" - books.google
Cf. Christian Niemeyer, "Über Julius Langbehn (1851-1907), die völkische Bewegung und das wundersame Image des 'Rembrandtdeutschen' in der pädagogischen Geschichtsschreibung, In: Zeitschrift für Pädagogik 60 (2014) 4, S. 607-621 [PDF]
[Editie 1890 op archive.org - editie 1922 bij Gutenberg.Spiegel.de]
Julius Langbehn (1851 - 1907) is een merkwaardige figuur over wie veel te vertellen zou zijn, o.a. dat hij aan een vervolgeditie een antisemitisch hoofdstuk toevoegde; cf. en.wikipedia.
Cf. ook M.C. Arnemann, "De Rembrandt-Duitscher Julius Langbehn en zijn beteekenis voor onze dagen," in: Streven, Jg 10 [1942] - DBNL.
Cf. over Julius Langbehn in Volume 5. Wilhelmine Germany and the First World War, 1890-1918 - PDF.
Over Julius Langbehn en zijn Rembrandt als Erzieher is behoorlijk wat interessants te lezen in Carl Niekerk, Reading Mahler: German Culture and Jewish Identity in Fin-de-siècle Vienna [Camden House, 2010 - 312 pagina's] m.n. in Chapter 4: "Rembrandt and the Margins of German Culture" - books.google
Cf. Christian Niemeyer, "Über Julius Langbehn (1851-1907), die völkische Bewegung und das wundersame Image des 'Rembrandtdeutschen' in der pädagogischen Geschichtsschreibung, In: Zeitschrift für Pädagogik 60 (2014) 4, S. 607-621 [PDF]
• Reinhold
Berger, "Rembrandt - als Antisemit." In: Allgemeine Zeitung des Judentums 12, 9 (1890), 459-462 [Commentaar
Duitse Spinoza Bibliografie: Angriff auf Langbehns Anti-Semitismus unter
Einschluss der Spinoza-Ausführungen.]
• André-Charles Coppier, "Rembrandt et
Spinoza." In: Revue des deux Mondes
86, 31 (1916), 160-191
• J. S., "Rembrandt and Spinoza: newly discovered
ties between painter and philosopher." In: American Hebrew and Jewish messenger 29.9.1916 (1916), 672, 741
• Eugen Peterson, "Rembrandts Verhältnis zum
Judentum und zu Spinoza." In: Allgemeine Zeitung des Judentums 83 (1919),
465-466
• Carl Gebhardt, "Rembrandt und Spinoza." In:
Chronicon Spinozanum: Tomus Quartus 4
(1924-26), 160-183. Opnieuw in:
Carl Gebhardt, “Rembrandt und Spinoza. Stilgeschichtliche Betrachtungen zum Barockproblem,” in Kant-Studien XXII, (1927), 161-181
Cf. PDF van Spaanse vertaling Carl Gebhardt, "Rembrandt y Spinoza" (contribución historica al problema del Barroco), pp. 307 - 340.
Waarin hij argumenteert dat Rembrandt én Spinoza tot de Barok horen en daarbij qua stijl behoorlijk op elkaar lijken!
Tussendoor had hij ook nog gebracht Spinoza, Von den festen und ewigen Dingen. Übertragen und eingeleitet von Carl Gebhardt [Carl Winter te Heidelberg, 1925]. In de inleiding zet hij tegenover elkaar de twee grote richtingen in de Barok wat betreft godsdienstvorming, n.l. de Contrareformatie, ofwel Ignatius en de jezuïeten met in de kunst El Greco, versus Spinoza en Rembrandt. Spinoza is dus voor Gebhardt “ächte Barock”, maar dan wel totaal anders dan die van de katholieke Contrareformatie en het protestantisme. [cf. blog].
Carl Gebhardt, “Rembrandt und Spinoza. Stilgeschichtliche Betrachtungen zum Barockproblem,” in Kant-Studien XXII, (1927), 161-181
Cf. PDF van Spaanse vertaling Carl Gebhardt, "Rembrandt y Spinoza" (contribución historica al problema del Barroco), pp. 307 - 340.
Waarin hij argumenteert dat Rembrandt én Spinoza tot de Barok horen en daarbij qua stijl behoorlijk op elkaar lijken!
Tussendoor had hij ook nog gebracht Spinoza, Von den festen und ewigen Dingen. Übertragen und eingeleitet von Carl Gebhardt [Carl Winter te Heidelberg, 1925]. In de inleiding zet hij tegenover elkaar de twee grote richtingen in de Barok wat betreft godsdienstvorming, n.l. de Contrareformatie, ofwel Ignatius en de jezuïeten met in de kunst El Greco, versus Spinoza en Rembrandt. Spinoza is dus voor Gebhardt “ächte Barock”, maar dan wel totaal anders dan die van de katholieke Contrareformatie en het protestantisme. [cf. blog].
• Felix A. Theilhaber, Dein Reich komme!: ein
chiliastischer Roman aus der Zeit Rembrandts und Spinozas. Berlin: Schwetschke
& Sohn, 1924. - 171 pp
• Selig Schachnowitz, Die Messiasbraut. Die Geschichte einer verlorenen Hoffnung;
historischer Roman aus dem 17. Jahrhundert. Frankfurt/M.: Hermon, 1925. - 434
(1)
[Spinoza als Figur in Novelle zusammen mit Rembrandt und Sabbati Zwi]
[Spinoza als Figur in Novelle zusammen mit Rembrandt und Sabbati Zwi]
• Felix Theilhaber, "Rembrandt und Spinoza."
In: Jüdische Wochenzeitung für Kassel,
Hessen und Waldeck 4, 23 (1927), 3 [Uittreksel uit Theilhaber’s 1924-atikel].
• Max Grunwald, "Spinoza und die Reaktion."
In: Hickls jüdischer Volkskalender für
das Jahr 5688 der Weltschöpfung [1929]: 52-61.
[De Duitse Spinoza Bibliografie: “Verf. stellt, nach ausführlichen Zitaten aus dem TTP, den negativen Urteilen über Spinoza ("Reaktion"), das positive Spinoza-Bild des 'Rembrandt-Deutschen' Julius Langbehn gegenüber.]
[De Duitse Spinoza Bibliografie: “Verf. stellt, nach ausführlichen Zitaten aus dem TTP, den negativen Urteilen über Spinoza ("Reaktion"), das positive Spinoza-Bild des 'Rembrandt-Deutschen' Julius Langbehn gegenüber.]
• Julius Bab, “Rembrandt und Spinoza.” In: Der Morgen 5, n. 4 (1929), 393-397 [te
lezen in Sammlungen. ub.uni-frankfurt.de] [daarover meer in een volgend blog]
• Abraham de Mordechai Vaz Dias, "Wie waren
Rembrandt's Joodsche Buren?" In: De
Vrijdagavond; Joodsch weekblad 10. Oktober (1930)
• B. Tucholsky, "Rembrandt und Spinoza. In: C[entral]-V[erein]-Zeitung: Blätter für
Deutschtum und Judentum 6, 16 (18.4.1930), 211-212
• Julius Bab, Rembrandt
und Spinoza. Ein Doppelbildnis im deutsch-jüdischen Raum. Berlin; Philo.
1934 [cf. een volgend blog]
• W. R. [Wilhelm Reinhold] Valentiner, Rembrandt
and Spinoza: A Study of the Spiritual Conflicts in Seventeenth-Century Holland.
Phaidon Press, London, 1957 Frontispiece plus 13 black-and- white Illustrations
- 86 pp. [cf. Blog].
Valentiner ging ervan uit dat de baard dragende joodse student [nu in het Cleveland Museum of Art] Spinoza voorstelde.
De nogal vernietigende kritiek van H. GERSON in zijn niet lange review van Rembrandt and Spinoza. A study of the spiritual conflicts in seventeenth- century Holland. By W. R. Valentiner. 87 pp.+ 13 pl. (Phaidon Press) heb ik hier als PDF geplaatst.
Valentiner ging ervan uit dat de baard dragende joodse student [nu in het Cleveland Museum of Art] Spinoza voorstelde.
De nogal vernietigende kritiek van H. GERSON in zijn niet lange review van Rembrandt and Spinoza. A study of the spiritual conflicts in seventeenth- century Holland. By W. R. Valentiner. 87 pp.+ 13 pl. (Phaidon Press) heb ik hier als PDF geplaatst.
• Kurt Bauch, Der frühe Rembrandt und seine Zeit. Studien zur geschichtlichen Bedeutung seines Frühstils. Berlin: Gebr. Mann, 1960. - 284 pp.
[Onduidelijk is of dit boek van deze Duitse kunsthistoricus met vooral aandacht voor Rembrandt hier wel thuis hoort, of hij n.l. ook Spinoza aan de orde stelt. Maar de Duitse Spinoza Bibliografie had het, dus neem ik hier mee].
[Onduidelijk is of dit boek van deze Duitse kunsthistoricus met vooral aandacht voor Rembrandt hier wel thuis hoort, of hij n.l. ook Spinoza aan de orde stelt. Maar de Duitse Spinoza Bibliografie had het, dus neem ik hier mee].
• Leo Balet, Rembrandt
and Spinoza. New York: Philosophical Library, 1962. - X, 222: Ill.
Review van Herbert H. Rowen
This book is such an incredible combination of high intentions and total failure that it moves one to pity rather than to indignation. The title is meant to be taken literally: the work is an effort to relate the painter and the philosopher within a single analytical scheme worthy of the most abstruse of German metaphysicians. Such endeavors require the subtlest of abilities in a number of fields. Leo Balet, a Dutch-born art historian, possesses, alas, the ambition but not the abilities; only in his own field of art history does he go beyond the command represented by an elementary and outdated textbook. The scattering of references to primary sources of undoubted value, notably the works of Pieter de la Court, the leading ideologist of Dutch republicanism, do not greatly help, for Balet reads them simplistically and unhistorically. Worse, Balet's method of integration rests upon the most mechanical of means—simple parallel statements bridged by unproved and sometimes meaningless assertions. Wont, at least in this reviewer's eyes, is the hodgepodge jargon in which this book is written: ostensibly English, it is frequently virtually untranslated German or Dutch, not only in vocabulary but also in structure. The publisher—for what obscure reasons?—failed in his first responsibility, for there is no sign of any editorial intervention, not even of the most elementary copy editing. There is no redeeming quality for which this book can be recommended.
HERBERT H. ROWEN University of Wisconsin—Milwaukee
In: The Journal of Modern History, Vol. 35, No. 2 (Jun., 1963), p. 172
This book is such an incredible combination of high intentions and total failure that it moves one to pity rather than to indignation. The title is meant to be taken literally: the work is an effort to relate the painter and the philosopher within a single analytical scheme worthy of the most abstruse of German metaphysicians. Such endeavors require the subtlest of abilities in a number of fields. Leo Balet, a Dutch-born art historian, possesses, alas, the ambition but not the abilities; only in his own field of art history does he go beyond the command represented by an elementary and outdated textbook. The scattering of references to primary sources of undoubted value, notably the works of Pieter de la Court, the leading ideologist of Dutch republicanism, do not greatly help, for Balet reads them simplistically and unhistorically. Worse, Balet's method of integration rests upon the most mechanical of means—simple parallel statements bridged by unproved and sometimes meaningless assertions. Wont, at least in this reviewer's eyes, is the hodgepodge jargon in which this book is written: ostensibly English, it is frequently virtually untranslated German or Dutch, not only in vocabulary but also in structure. The publisher—for what obscure reasons?—failed in his first responsibility, for there is no sign of any editorial intervention, not even of the most elementary copy editing. There is no redeeming quality for which this book can be recommended.
HERBERT H. ROWEN University of Wisconsin—Milwaukee
In: The Journal of Modern History, Vol. 35, No. 2 (Jun., 1963), p. 172
• Hermann Levin Goldschmidt, "Rembrandt und
Spinoza." In: Neue Zürcher Zeitung
19./20. Februar (1977)
• Peter de Mendelssohn, “Saß Baruch Spinoza jemals vor
Rembrandts Staffelei? Mutmaßungen über die Verbindung zwischen dem bankrotten
Maler und dem verdammten Ketzer von Amsterdam." In: Frankfurter Allgemeine Zeitung 26. Februar (1977), Beilage: Bilder
und Zeiten. Ook in:
Peter de Mendelssohn, "Did Spinoza ever sit for Rembrandt?" In: Encounter 49/3 (1977), 57-62
Peter de Mendelssohn, "Did Spinoza ever sit for Rembrandt?" In: Encounter 49/3 (1977), 57-62
• Bruno Streiff, Le
peintre et le philosophe ou Rembrandt et Spinoza à Amsterdam: Roman. Paris:
Les Éditions Complicités, 2002. - 163 pp
• Francisco José Martínez, "Espinosa y los
pintores." In: Boletín de bibliografía Spinozista 7. In: Anales del
Seminario de Historia de la filosofía 21 (2004), 215-216
• Judith N. Klein, "Künder der Unendlichkeit:
Rembrandt und Spinoza - philosophisch zusammengeführt." In: Frankfurter
Allgemeine Zeitung 5.7.2006
• Carolin Bohlmann (Hg.), Lichtgefüge des 17. Jahrhunderts. Rembrandt und Vermeer - Leibniz und
Spinoza. Paderborn: Wilhelm Fink, 2007 - 320: Ill. [cf. blog]
• David J. Wertheim, "The Symbolic Meaning of a
Presumed Relationship: Rembrandt and Spinoza in German Literature." In: Martin
Bollacher, Thomas Kisser und Manfred Walther (Hrsg.), Ein neuer Blick auf die
Welt: Spinoza in Literatur, Kunst und Ästhetik: with abstracts in English.
Würzburg: Königshausen & Neumann (Schriftenreihe der Spinoza-Gesellschaft ;
14), 2010: 73-81. - books.google [cf. een volgend blog].
• Mieke Bal & Dimitris Vardoulakis, "An
Inter-action: Rembrandt and Spinoza." In: Dimitris Vardoulakis (Ed.), Spinoza Now. Minneapolis, Minnesota
[e.a.]: Minnesota University Press, 2011: 277-303.
________________________
afbeeldingen i.h.a. via hier
Blogs
waarin zowel Rembrandt als Spinoza een rol spelen
03-05-2008: Opera Spinoza van Ton de Kruyf (1971
Naar het toneelstuk Spinoza van Dimitri Frenkl Frank,
waarin ook Rembrandt een grote rol speelt
30-06-2008: »CAUTE Spinoza - Grensgangen - Grenzgänge
Daarin: Thomas Seifert (Münster): »Spinoza und
Rembrandt« - eine virtuelle Annäherung an den jungen Spinoza
[Heeft verder niet tot iets geleid. “Der gebürtige Münsteraner verfasste als damaliger STADTBLATTRedakteur 1993 das Buch „Die Täufer zu Münster“, gestützt auf die Vorarbeiten der Historiker Dr. Karl-Heinz Kirchhoff und Ulrich Grabowsky. Der Autor, Texter und Mitinhaber eines Design-Büros ist in vielfältigen stadtpolitischen und -historischen Projekten aktiv. [cf.]
[Heeft verder niet tot iets geleid. “Der gebürtige Münsteraner verfasste als damaliger STADTBLATTRedakteur 1993 das Buch „Die Täufer zu Münster“, gestützt auf die Vorarbeiten der Historiker Dr. Karl-Heinz Kirchhoff und Ulrich Grabowsky. Der Autor, Texter und Mitinhaber eines Design-Büros ist in vielfältigen stadtpolitischen und -historischen Projekten aktiv. [cf.]
29-12-2009: Michelene Wandor's Spinoza-hoorspel 'Tulips in
Winter'
Michelene Wandor's play, inspired by various paintings
and etchings, imagines a world in which Spinoza appears in Rembrandt's Night
Watch and is courted by one of Cromwell's spies.
30-12-2009: Uriel Birnbaum (1894 - 1956) - dichtte 'Rembrandt
und Spinoza'
15-01-2011:
Connectie Rembrandt en Spinoza vooral een mythe
07-06-2011: Henning
Mankell plant ein Theaterstück über ein Treffen von Rembrandt mit Spinoza
31-07-2011: Spinoza
in handen van literatoren en andere kunstenaars
Waarin
David Wertheim sprak over een stuk uit Selig Schachnovitz, Die Messiasbraut,
waarin Sarah die voorbestemd was om de Messias (Sabbatai Zevi) te trouwen
uiteindelijk de bruid van Spinoza werd (Sabbatai Zevi bleek toch een valse
Messias). Vooral “Spinoza’s vriend” Rembrandt was zeer weg van de schooonheid
van Sarah.
12-01-2013: Doorn -
een verhaal over Spinoza en Rembrandt
25-02-2013:
Baruch degli angeli...[Italiaans boek over Spinoza, waar buurtgenoot Rembrandt bij wordt gehaald…]
07-04-2014: Henk
Nieland componeerde Opera 'Spinoza & Rembrandt'
20-09-2016: Inutilis scientia Spinozana [222] Spinoza even
genoemd in symposium "Rembrandt en de joden"
De Nieland opera is in 2013 in Budapest opgevoerd - https://www.youtube.com/watch?v=k3LRTD0AajQ (34min) - https://mezeinezo.blog.hu/2015/02/16/szepmuveszeti_muzeum_spinoza_vj_muvesz_penzzavarban_rembrandt_habetler_andras. (Gerry van Klinken).
BeantwoordenVerwijderen