Over Spinoza en Rembrandt… [3]

… is best veel geschreven.

De grote Spinoza scholar Steven Nadler doet dat nu juist weer niet in zijn Rembrandt's Jews. Chicago & London: University of Chicago Press, 2003 – books.google]. Zijn onderwerp is meer die andere romantische mythe over Rembrandts bijzondere verhouding tot de joden tot wie hij een zekere affiniteit of sympathie zou voelen: zijn zgn. filosemitisme. Zijn vele verbeeldingen van onderwerpen uit het Oude testament, van joodse thema’s en met name zijn sympathieke portretteren van joodse gezichten heeft die mythe doen ontstaan. Nadler tracht met grote kennis van zaken Rembrands’ relatie tot joden en het jodendom te schetsen. Rembrandt bleek de enige niet die inspiratie putten uit joodse onderwerpen en die geen behoefte meer hadden, zoals Middeleeuwers en Renaissancisten vaak, om joden te demoniseren en te karikaturiseren.

Al eerder was verschenen

Michæl Zell, Reframing Rembrandt: Jews and the Christian Image in Seventeenth-CenturyAmsterdam. University of California Press, March 4, 2002 – books.google

Nadler over dit boek van Zell: “By far the deepest study of Rembrandt's relationship with Menasseh [ben Israel], and especially the influence that Menasseh's messianism and the conversionist philosemitism of his gentile friends may have had on Rembrandt's art, is Zell's book Reframing Rembrandt.” [p. 237]
“By looking closely at the artist's relationship with his patron Rabbi Menasseh ben Israel and the ideas of a group of "philosemitic" Protestants with whom the rabbi was engaged in an apologetic dialogue, Zell deepens and complicates our understanding of Rembrandt's sacred art from this period.” [Uit de blurb]

Ook Zell zoekt geen relatie tussen Rembrandt en Spinoza. De enige keren dat de naam Spinoza valt is n.a.v. het boek van Richard H. Popkin & Michael A. Signer, eds. Spinoza's Earliest Publication? The Hebrew Translation of Margaret Fell's "A Loving Salutation to the Seed of Abraham among the Jewes, Wherever They Are Scattered Up and Down upon the Face of the Earth. [oorspr. London: Thomas Simmons, 1656]" [Assen: Van Gorcum, 1987]

Shelley Perlove en Larry Silver beweren in hun boek Rembrandt's Faith: Church and Temple in the Dutch Golden Age [Penn State Press, 2009 – books.google in noot 18]:  “Schwartz views Rembrandt's attitude toward Jews in a negative light in The Rembrandt Book, 352.”

De grote Rembrandtkenner Gary Schwartz zelf beweert echter dat hij in The Rembrandt book slechts vraagtekens zette bij ‘t zo algemeen beweerde dat Rembrandt vriendschappelijk met joden omging en een nogal positieve houding tegenover hen zou hebben gehad: “The idea that Rembrandt was sympathetic to Jews and Judaism is so generally accepted that it is seldom questioned critically. One of the pillars of this supposition is the identification of many portrait sitters and models as Jews. Hardly any of these can however stand up to scrutiny.” [Cf.] In een blog uit maart 2006 stelde hij “that Rembrandt shared the same attitudes toward the Jews of all his contemporaries and that he was not sympathetic to Judaism.”

In 't eerder vermelde blog waarin hij hierover schrijft heeft hij het ook over de tentoonstelling van het Joods Historisch Museum in 2006 en 2007 waarover werd uitgegeven: De 'joodse' Rembrandt. De mythe ontrafeld (Waanders, Zwolle, Joods Historisch Museum, Amsterdam, 2006, 96 blz.). [cf. blog]

Verder zijn nog - enigermate in deze geest - te noemen:

• Erwin Panofsky, "Rembrandt and das Judentum," in: List Lotte Moller (ed.), Jahrbuch der Hamburger Kunstsammlungen 18 (1973): 75-108

• Anna Seghers, Jude and Judentum im Werke Rembrandts (Ph.D. diss., University of Heidelberg, 1924; verschenen bij Reclam TB, Leipzig, 1983)

• Franz Landsberger, Rembrandt, the Jews, and the Bible (Philadelphia: Jewish Publication Society, 1946)

• Wayne Franits (Ed.), The Ashgate Research Companion to Dutch Art of the Seventeenth Century. Routledge, 2017 – books.google

N.a.v. de tentoonstelling die het Joods Historisch museum in 2006 organiseerde verschenen columns als:

• Menachem Wecker, What Rembrandt Painted When He Painted Jews [forward.com

•Matt Shin, Bilder der Nachbarn. 20.07.2006 in: Jüdische Allegemeine: “Rembrandt van Rijn malte als erster abendländischer Künstler Juden nicht als Karikaturen, sondern als Menschen.” [n.a.v. ‘t Rembrandtjaar 2006]

• Peter Dittmar 02.02.2007  in: Welt.de: Vom "Eigenwert des Jüdischen" bei Rembrandt

• Cf over het boekje De 'joodse' Rembrandt. De mythe ontrafeld dat bij die tentoonstelling was gepubliceerd mijn blog van 15-01-2011: Connectie Rembrandt en Spinoza vooral een mythe

Je zou dus verwachten dat de tijd waarin zo apart werd geschreven over Rembrandt en Spinoza en “wat die met elkaar hadden” of “waarin ze met elkaar overeenkwamen” wel voorbij zou zijn. Zo bezien is het eigenlijk heel vreemd dat in 2011 nog een hoofdstuk verscheen als:

• Mieke Bal & Dimitris Vardoulakis, "An Inter-action: Rembrandt and Spinoza." In: Dimitris Vardoulakis (Ed.), Spinoza Now. Minneapolis, Minnesota [e.a.]: Minnesota University Press, 2011: 277-303.

[Huidige blogs over Rembrandt en Spinoza:  1, 2, 3 ]