De philosophus teutonicus Jakob Böhme (1575-1624) vergeleken met #Spinoza – een intermezzo

Portret van Jacob Böhme als “Teutonicus Theo-Philosophus”, door Pieter van Gunst (1659–1731), kopergravure, ongedateerd [Kupferstich-Kabinett, Staatliche Kunstsammlungen Dresden;
foto: Herbert Boswank]

 

“Zu den faszinierendsten Gestalten der Mystik der deutschen Sprache gehört Jakob Böhme (1575-1624). Tiefsinnig veranlagt von Jugend an wurde dem Görlitzer Schuhmacher eine mystische Erfahrung zuteil, die ihn veranlaßte, sich in philosophisches und theosophisches Schrifttum seiner Zeit einzulesen und sich — allen Anfeindungen durch seine Kirche zum Trotz — öffentlich zu Wort zu melden. Er war ein Mensch, den der „Feuerodem der inneren Welt" umtrieb. Vor allein im 19. Jahrhundert inspirierte Böhme, der „philosophus teutonicus", das philosophische Nachdenken über das Verhältnis von Geist und Natur. Ob Goethe, Hegel oder Schelling — die Begegnung mit Jakob Böhmes Schriften prägte sie maßgeblich. Der Aufsatz zeichnet den Lebensweg, die mystische Erfahrung und das daraus resultierende Schrifttum des Görlitzer Schuhmachers und seine Wirkungsgeschichte nach.” [Hans Joachim Petsch’s samenvatting van zijn "Hinführung zu Leben und Werk Jakob Böhmes” in: Gerhard Stamer, Die Realität des Inneren: der Einfluss der deutschen Mystik auf die deutsche Philosophie. Rodopi, 2001 - 189 pagina's – books.google]
Een aardige en lezenswaardige, hoewel licht hagiografische korte biografie van Jacob Böhme verscheen op Spirituele teksten.

Eigenlijk was ik van plan om, zoals ik in het vorige blog aankondigde, nu aandacht te geven aan een zeer recente en zeer interessante nieuwe studie die op zijn wijze vergelijkingen maakt tussen Böhme en Spinoza. Voor ik dat aan het eind van dit blog en vooral in een volgend blog ga doen, wil ik eerst aandacht geven aan de grote vlucht van de academisch-universitaire wetenschap op dit terrein, sinds in 2005 de European Society for the Study of Western Esotericism (ESSWE) werd opgericht om de wetenschappelijke studie van het esoterisme te bevorderen; de ESSWE is aangesloten bij de International Association for the History of Religions (IAHR) en werkt samen met de American Academy of Religion (AAR). De resultaten worden verspreid via het tijdschrift Aries, Journal for the Study of Western Esotericism (2 nrs/jr, uitgegeven bij Brill) en gebundeld in een bij Aries horende boekenreeks Aries Book Series (ook bij Brill, gemiddeld 1,5 deel/jr).

[1] Laat nu net het eerste nummer van Aries van dit jaar speciaal gewijd zijn aan Jakob Bóhme [Volume 18, Issue 1, Special Issue: Jacob Böhme and Early Modern Philosophy, 2018, cf.]. De redacteur van de Special, Lucinda Martin schrijft op haar academia.edu, waarnaar ze veel studies uploadde, “I am the Director of a German Research Council project on the seventeenth-century religious community, the "Philadelphians." I am also the Co-Curator of a series of international exhibits on the mystical philosopher Jacob Böhme. Most of my work treats religious nonconformity and the strategies of religious minorities in the 16th-18th centuries. I am especially interested in the ways that spiritualists, pietists and other reformers used religion as a medium for social, cultural and political change.”
Ook haar inleiding op de genoemde Special is daar te vinden: “Editor’s Introduction – Jacob Böhme at University: The Historiographic Exile of a Seventeenth-Century Philosopher” [cf. academia.edu - daaraan ontleende ik bovenstaand portret van Böhme]

[2] Het eerstvolgende deel [#25] in de Aries Book Series, gaat 29 november 2018 verschijnen en gaat helemaal over Böhme en zijn wereld:

Bo Andersson, Lucinda Martin, Leigh Penman & Andrew Weeks (Eds.), Jacob Böhme and His World. Leiden: Brill, 29 november 2018. Het wordt aldus geïntroduceerd:

“Jacob Böhme (1575–1624) is famous as a shoemaker and spiritual author. His works and thought are frequently studied as a product of his mystical illumination.
Jacob Böhme and His World adopts a different perspective. It seeks to demystify Böhme by focusing on aspects of his immediate cultural and social context and the intellectual currents of his time, including Böhme’s writing as literature, the social conditions in Görlitz, Böhme’s correspondence networks, a contemporary “crisis of Piety”, Paracelsian and Kabbalistic currents, astrology, astronomy and alchemy, and his relationship to other dissenting authors. Relevant facets of reception include Böhme’s philosophical standing, his contributions to pre-Pietism, and early English translations of his works.”

Twee studies in één jaar. Maar er is een derde

[3] Een uitgave deze zomer in een andere reeks bij Brill

• Carl Niekerk (Ed.), The Radical Enlightenment in Germany. A Cultural Perspective. Leiden: BRILL/RODOPI, 12 juli 2018, p. 80 -111

Over het boek: This volume investigates the impact of the Radical Enlightenment on German culture during the eighteenth century, taking recent work by Jonathan Israel as its point of departure. The collection documents the cultural dimension of the debate on the Radical Enlightenment. In a series of readings of known and lesser-known fictional and essayistic texts, individual contributors show that these can be read not only as articulating a conflict between Enlightenment and Counter-Enlightenment, but also as documents of a debate about the precise nature of Enlightenment. At stake is the question whether the Enlightenment should aim to be an atheist, materialist, and political movement that wants to change society, or, in spite of its belief in rationality, should respect monarchy, aristocracy, and established religion.

Het boek bevat het hoofdstuk van Andrew Weeks, “From Radical Reformation to Mystical Pre-Enlightenment,” waarin Spinoza en Böhme uitgebreid worden vergeleken en waarover ik het in een volgend blog zal hebben.

[4] Om deze serie recente studies af te ronden, vermeld ik nog deze vertaling uit het Italiaans van

Cecilia Muratori, The First German Philosopher: The Mysticism of Jakob Böhme as Interpreted by Hegel. Springer, 2016- 328 pagina's – books.google.

De uitgever: “This book investigates Hegel’s interpretation of the mystical philosophy of Jakob Böhme (1575-1624), considered in the context of the reception of Böhme in the 18th and 19th centuries, and of Hegel’s own understanding of mysticism as a philosophical approach. The three sections of this book present: the historical background of Hegel’s encounter with Böhme’s writings; the development of two different conceptions of mysticism in Hegel’s work; and finally Hegel’s approach to Böhme’s philosophy, discussing in detail the references to Böhme both in published writings and manuscripts. According to Hegel, Böhme is “the first German philosopher”. The reason for placing Böhme at the very beginning of German philosophy is that Hegel considers him to be a profound thinker, despite his rudimentary education. Hegel’s fascination with Böhme mainly concerns the mystic’s understanding of the symbiotic relation between God and his opposite, the Devil: he considers this to be the true speculative core of Böhme’s thought. By interpreting Böhme, Hegel intends to free the speculative content of his thought from the limitations of the inadequate, barbarous form in which the mystic expressed it, and also to liberate Böhme from the prejudices surrounding his writings, placing him firmly in the territory of philosophy and detaching him from the obscurity of esotericism. Combining historical reconstructions and philosophical argumentation, this book guides the reader through an important phase in German philosophy, and ultimately into an inquiry about the relationship between mysticism and philosophy itself.

Daar het om Hegel gaat, komt uiteraard ook Spinoza aan de orde, maar los van het beïnvloed zijn van Hegel door Jakob Böhme.
Uit dit blog moge duidelijk zijn hoe serieus het esoterisme en  Jakob Böhme in het bijzonder, in de universitaire wereld worden bestudeerd.

* * *

Het past wel bij dit intermezzo om ook de video over de Böhme-tentoonstelling die vorig jaar in Dresden werd gehouden binnen te halen. Titel: ALLES IN ALLEM. Die Gedankenwelt des mystischen Philosophen Jacob Böhme. 
Der Philosoph und Mystiker Jacob Böhme (1575–1624) zählt zu den wichtigsten deutschen Denkern, der weit über die Landesgrenzen hinaus zu großer Bedeutung gelangte. Ihm widmen die Staatlichen Kunstsammlungen Dresden eine eigene Ausstellung. Denn ungeachtet der Faszination, die Jacob Böhme für Autoren und Künstler späterer Generationen besaß, ist sein Werk heute nur Wenigen bekannt.