Henk-Jan Hoekjen op 25 mei 2019 jaarverg. VHS: "Over nut en nadeel van ratio voor het leven" volgens #Spinoza (en Nietzsche)

Abstract:

Spinoza wordt in lesboeken vaak geportretteerd als rationalist. Dit is begrijpelijk gezien het grote belang dat Spinoza toekent aan de ratio voor de mens die zich wil ontworstelen aan de invloed van externe prikkels. Niettemin zijn er redenen om enige kanttekeningen te plaatsen bij een rationele-al-te-rationele opvatting van Spinoza’s filosofie.
In deze lezing zal dr. Henk-Jan Hoekjen middels een beschouwing van onder meer het toenemende belang van algoritmes in ons dagelijks leven een overzicht geven van de manieren waarop de ratio behulpzaam zou kunnen zijn bij het navigeren in de ons niet zelden vijandige externe natuur. Daarbij wordt het toenemende belang van algoritmes aan een kritische beschouwing onderworpen.

Algoritmes zijn ontegenzeggelijk beloftevol bij het oplossen van tal van problemen. Ook vanuit Spinozistisch oogpunt is er op het eerste gezicht alle reden om verheugd te zijn over de opkomst van dergelijke ogenschijnlijk rationele instrumenten. Tegelijkertijd kent deze ontwikkeling een aantal problemen. Zogenoemde ‘feedbackloops’ kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat algoritmes leiden tot een arbitraire mummificering van de werkelijkheid. Zolang deze verstarring beperkt blijft tot ons klantprofiel bij online winkels is er nog relatief weinig aan de hand. Maar het wordt bedreigender en maatschappelijk relevanter wanneer we ons realiseren dat ook de inzet van politie en onze nieuwsvoorziening in toenemende mate door algoritmes bepaald worden.

Aan de hand van Spinoza’s opvatting van de ratio – ofwel de ‘tweede kennissoort’ – zal dr. Hoekjen betogen dat algoritmes in feite minder rationalistisch zijn dan zij lijken. In evidente analogie met een driedeling die Friedrich Nietzsche hanteert in zijn tweede oneigentijdse beschouwing, wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen antiquarisch, monumentaal en kritisch rationalisme. Alleen de laatste variant van rationalisme – die niet alleen het nut, maar ook de nadelen van de ratio voor het leven aan de orde stelt – biedt volgens Hoekjen een solide fundament voor een duurzame liberaal-democratische samenleving.

Dit vind ik een mooie gelegenheid om - in aanvulling op eerdere Nietzsche&Spinoza-blogs - te verwijzen naar het hoofdstuk van
David Wollenberg, "Power, Affect, Knowledge: Nietzsche on Spinoza." Chapter 2 in:
Bartholomew Ryan, Maria Joao Mayer Branco & João Constancio (eds.), Nietzsche and the Problem of Subjectivity. De Gruyter, 2015, pp. 65-94 - books.google
Het begin haal ik hier naar binnen [het hoofdstuk is momenteel in z'n geheel te lezen]