Pēteris Vasks schreef in 2013 een duo voor viool en cello en noemde dat "Castillo-interior" – Wat heeft dat met #Spinoza?

Pēteris Vasks

Door een tip van Rob van der Hoeden via de e-mail ontdekte ik tot mijn vreugde de Letse componist Pēteris Vasks (*1946). Rob luistert vaak naar Passaggio, elke werkdag op Radio 4 om 19:00 uur, gepresenteerd door Lex Bohlmeijer [Ik kende het programma niet want als ik geen CD’s draai en naar de radio luister is dat de Belgische klassieke zender Klara.] In de uitzending van een week geleden, donderdag 9 augustus 2018, citeerde Lex Bohlmeijer een tweet van Joke Hermsen

“Onderweg naar verkoeling in het 'meer van de merel' klinkt ineens Pēteris Vasks interpretatie van de 'Castillo interior' van Teresa d'Avilla op de Franse radio Musique. Ontroerend mooi. Hoop dat @lexbohlmeijer het ook eens op @NPORadio4 laat horen." Dat laat ik me natuurlijk geen twee keer zeggen! Vervolgens liet hij een radio-opname horen, waarvan hij de uitvoerenden niet kende.

[Het programma is hier op radio4 nog te beluisteren]

Ook degene die op 14 okt. 2015 die Youtube-video uploadde, die Hermsen in haar tweet had meegenomen, vermeldde wel componist en titel van het stuk, maar niet de uitvoerenden. Daar diezelfde opname nog enige malen naar internet werd gebracht, o.a. op 26 april 2015 op ’t Russische vk.com, is vast te stellen dat

Peteris Vasks, "Castillo-interior" duo voor viool en cello (2013), In Gstaad, kerk van Saanen, Zwitserland, op 26 juli 2014, gespeeld werd door
Patricia Kopachinskaya (viool) & Sol Gabetta (cello)

Door het Menuhinfestival werd dezelfde opname op 28 jul. 2015 naar Youtube gebracht met de tekst: “Peteris Vasks DUO, First Performance, Kopatchinskaja Gabetta Live from Gstaad Menuhin Festival Aug.”
Ik haal deze video hieronder naar binnen.

En hier begonnen mijn vragen en aanleiding om verder te zoeken. Want hoezo ‘first performance”? En waarom alleen ‘Duo’ en niet de titel?

Bij de muziekuitgever Schott Music uit Mainz lezen we namelijk over Castillo Interior: “This work of ca. 12 minutes' duration was composed at the suggestion of the cellist Sol Gabetta in remembrance of the great mystic St. Teresa of Avila. Premiered in 2014, it will surely find its way into the duo literature. [Cf. en cf. ook bladmuziekwinkel]. En bij weer een andere bladmuziekwinkel krijgen we nog weer wat info: “Castillo Interior - Peteris Vasks  - Schott Music Distribution. For violin & cello. First printing. One movement work. Premiered in Bordesholm, July 2014. Includes composer's note in Ger., Fr. and Eng. Duration: ca. 12'. Score, 12 p. and parts.” [Cf.] En op deze Franse site lezen we: “Date de composition : 2013. - 1re exécution: Bordesholm: 17 juillet 2014 par Patricia Kopatchinskaja (violon) et Sol Gabetta (violoncelle). Durée: 12 min.”

De noot van de componist waarvan hiervoor sprake was is grotendeels te lezen in een preview bij de uitgever:

Diese Komposition für Violine und Cello entstand 2013 auf Anregung der Celistin Sol Gabetta. Anfang 2014 verbrachte ich einige Zeit in einem Meditationshaus in einem entlegenen Ort an der Ostsee, wo das Streichduo schließlich seinen Namen erhielt. In Verehrung für die Heilige Teresa von Avila habe ich das Stuck Castillo interior genannt.
Dieser Titel bezieht sich auf das 1577 von ihr geschriebene Buch Moradas  del Castillo Interior. [“Wohnungen der Inneren Burg”], welches als das Hauptwerk der groβen Mystikerin [gelt].

                                                                                                                     Pēteris Vasks

Hier waar ze de premières van het Gstaad Menuhin Festival bijhouden wordt a) het stuk alleen vermeld als “Peteris Vasks: «Duo» für Violine und Violoncello,” zonder de titel “Castillo interior;” en staat verder: “Uraufführung 22. Juli 2014, Patricia Kopatchinskaja (Violine), Sol Gabetta (Violoncello).” Dezelfde uitvoerenden hebben echter in Bordesholm op 17 juli 2014 de echte wereldpremière gegeven.

In ieder geval zijn de 3 video’s op internet alle dezelfde opname (of een kopie ervan) van de uitvoering op ‘t Menuhin Festival in Gstaad in Zwitserland op 26 juli 2014.

De puzzel nadert een oplossing waar Mezzo.tv nog het hele programma toont dat Patricia Kopatchinskaja en Sol Gabetta op ‘t Gstaad Menuhin Festival brachten, waarvan de op 26 juli 2014 gemaakte opnamen die een duur hadden van 01:20:53 op 15 augustus 2014 werden uitgezonden. In dat programma staat:

Peteris Vasks - Duo - commissioned by the Menuhin Festival Gstaad and the Schleswig-Holstein

En dan stuit ik op de website van violiste Patricia Kopatchinskaja die een pagina heeft over

Pas de deux  | Patricia Kopatchinskaja et Sol Gabetta
Aufgezeichnet am 26/07/2014 | Kirche Saanen
en verwijst naar de website szenik Live, waar de opname van het hele concert van 1:25:19 uur weergegeven wordt, met vanaf 39:30 Peteris Vasks “Duo – commissioned by the Menuhin Festival Gstaad and the Schleswig-Holstein Music Festival [weer zonder de titel “Castillo interior.”] 

Pēteris Vasks en Sol Gabetta

Tot mijn verbazing zie ik vervolgens dat de Argentijnse celliste Sol Gabetta op haar website niets over 'Castillo interior’ heeft – ook niet op de pagina ”works dedicated to and premiered by Sol Gabetta.”

Tijdens het Schleswig-Holstein Musik Festival 2014 stond de celliste Sol Gabetta centraal en kreeg alle vrijheid om voor "Sommer mit Cello" 17 concerten te organiseren. Zij vertelde: „Künstlerisch war es für mich sehr reizvoll, alle Projekte ganz frei selbst zu entwickeln und musikalische Freunde dazu einzuladen. So hatte ich die Möglichkeit, viele ganz unterschiedliche Facetten meines Könnens zu präsentieren - von Barockmusik bis hin zu moderner Musik.“ [shz.de cf. ook ndr.de]

 

En nu vallen alle puzzelstukjes voor mij samen: zij, Sol Gabetta, had voor haar programma in Schleswig-Holstein aan componist Pēteris Vasks om een stuk voor cello en viool gevraagd. Daarvoor trok de componist zich terug in een retraitehuis aan de Oostzee, waar hij wellicht geïnspireerd werd door het hoofdwerk van Teresa van Avila en het stuk dat hij in 2013 componeerde “Castilla interior” noemde. Het werd tijdens het Schleswig-Holstein Musik Festival op 17 juli 2014 voor het eerst in Bordesholm gespeeld door Patricia Kopatchinskaja (viool) en Sol Gabetta (cello). Daar had dus de première plaats van “Castilla interior.” Maar het Menuhin Festival Gstaad had aan het stuk meebetaald en gebruikte nu ‘slechts’ de titel «Duo für Violine und Violoncello » om te kunnen beweren dat het op 26 juli (of misschien eerst op 22 juli 2014) in Gstaad zijn « Uraufführung » kreeg – een beetje een leugentje om bestwil. Maar iets kan natuurlijk in werkelijkheid maar één keer voor het eerst worden uitgevoerd!

En de connectie met Spinoza?  

Er zijn twee associaties

[1] In het blog van 21 apr. 2014: “Teresa van Avila, Spinoza en hun amor Dei,” had ik al eens een link tussen beiden gelegd. Zie ook het blog van 15-10-2014 “Does Teresa posit this ‘third kind of knowledge’ in muffled resonance with Spinoza the Marrano? (Kristeva).”

[2] in het blog “Muziek van Letland - Peteris Vasks - Bekend hedendaags componist,” lezen we: “Hij wordt zeer geïnspireerd door Sibelius en de Nederlandse Componist Joep Franssens Met name door diens werk Harmonie der sferen dat gebaseerd is op Spinoza en fragmenten verwerkt uit diens ethica. Hij begrijpt niet dat Joep Franssens niet net zo beroemd is als Arvo Pärt  Het gaat hier om nieuwe spiritualiteit. De diatoniek is een reactie op de meer verstandelijke seriële muziek."  [Cf.]
Het was naar aanleiding hiervan dat ik ontdekte dat Franssens stuk weer uitgevoerd gaat worden – ik maakt er gisteren dit blog over.

Intussen ben ik zeer verheugd de componist Pēteris Vasks ontdekt te hebben. Wat schreef hij veel schitterende muziek - en wat is daarvan veel op Youtube te ontdekken - ik ben er de voorbije week flink mee bezig geweest.

En inmiddels heb ik de twee CD’s van WERGO met Peteris Vasks’s String Quartets 2 & 5 (2015) en String Quartets 1, 3 & 4 (2016) van het Spīķeru String Quartet in huis.  En er volgen er waarschijnlijk meer.

 NB. Zie een vervolgblog van zo'n tien dagen later.