Lisa Shapiro over hoe we volgens Descartes en #Spinoza de wereld ervaren [2]

In vervolg op het blog van 30 jan. 2019 ga ik in dit blog nader in op het hoofdstuk van

• Lisa Shapiro, “How We Experience the World: Passionate Perception in Descartes and Spinoza” dat verscheen als hoofdstuk 11 in het mede door haar geredigeerde boek: Martin Pickavé and Lisa Shapiro (eds.), Emotion and Cognitive Life in Medieval and Early Modern Philosophy. Oxford University Press, 2012 [cf. ook oxfordscholarship]

Shapiro geeft het genoemde artikel als PDF op haar website, maar op een manier die niet op tablet te lezen is of te printen.  Ze geeft er echter ook een draft.

Het is geen eenvoudig artikel, maar de moeite van bestudering zeker waard: er valt e.e.a. van op te steken.

Het gaat haar om hoe zowel Descartes als Spinoza volstrekt anders denken dan “gebruikelijk is” over de relatie tussen zintuiglijke waarnemingen (‘sensaties of ‘sense perceptions’) en emoties. Daartoe begint ze eerst te schetsen wat zij omschrijft als de “familiaire benadering”. Volgens deze geven zintuigelijke waarnemingen informatie over dingen en hun eigenschappen (die gaan over de “intentionaliteit” of inhoud van percepties). Daartegenover worden de emoties gezien als antwoorden op die percepties; het zijn daardoor “second order sensations” die essentieel motivationeel geladen zijn, d.w.z. ons aanzetten tot acties.

En passant noemt ze nog een alternatieve benadering, n.l. die welke emoties als evaluatief cognitief beschouwt, welke benadering volgens haar de relatie met de zintuigelijke waarnemingen buiten beschouwing laat. Ze noemt geen auteurs (maar ik vermoed dat ze o.a. Martha Nussbaum op het oog heeft). Dit ziet ze als 'tweede benadering'.

Anders dan bij de ‘familiaire benadering’ is voor Descartes en Spinoza onze ervaring van de wereld (perceptie) gelijkoorspronkelijk ook affectief. Het belang dat de waargenomen dingen voor ons hebben, is meteen al meegegeven in onze perceptie. Dit omschrijft ze als “passionate perception”; die ze dus als derde benadering typeert. De kern ervan is: percepties zijn op zich al affectief. Sensaties en emoties zijn op zich genomen voor hen geen verschillende mentale toestanden. Over hoe die dan toch te onderscheiden zijn, daarover gaat in hoofdzaak haar artikel. Descartes – op wie ze uitgebreid ingaat - geeft daar geen duidelijke criteria voor aan, laat dat wat in het midden. Zij meent dat een deel van Spinoza’s kritiek op Descartes daarover gaat.

Spinoza spreekt, zoals bekend, niet over sensaties en emoties, maar heeft het i.p.v. ‘sensaties’ over ‘beelden’ en ‘verbeeldingen’ en i.p.v. ‘emoties’ over ‘affects’, en dat zijn: ‘affectiones’ van het lichaam, waarbij de handelingsmacht ervan wordt vergroot of verminderd, geholpen of tegengewerkt, en tegelijk het idee van deze ‘affectiones’ [3/Def3]. Ook Spinoza ziet, net als Descartes, ‘affects’ als intentionele toestanden. Dit gaat ze uitvoerig toelichten (teveel om hier samen te vatten).

Anders dan bij Descartes is bij Spinoza wel te vinden welk onderscheid er nog is tussen percepties en affecten. Zij baseert zich daarvoor op een artikel van Don Garrett, dat toen zij haar stuk schreef nog een manuscript was, maar inmiddels is gepubliceerd (ik haal het onder naar binnen). Zij ontleent eraan dat de affecten of passies helpen, dat het manieren zijn, om de intentionele inhoud van verbeeldingen aan te geven. “The affects serve as a lens focussing our awareness.” (p.213). Anders gezegd, het is door de affecten dat de menselijke geest zich richt op een object i.p.v. op de oneindig menigvuldige andere dingen in de causale orde. Kortom, ons bewust zijn van de wereld om ons heen, ofwel de wereld om ons heen ervaren, doen we in essentie via de affecten; “we cannot become aware of, or percieve, any object in the world without the affects.” (p. 214)

Zoals gezegd leunt ze voor dat laatste aan tegen

• Don Garrett, “Representation, Misrepresentation, and Error in Spinoza’s Philosophy of Mind.” Chapter 9 in: Michael Della Rocca, The Oxford Handbook of Spinoza. Oxford University Press, Oct 2017 [online Sep 2013

Opgenomen als Chapter 15 in zijn Nature and necessity in Spinoza's philosophy. Oxford University Press, USA (March 23, 2018) [cf. blog]

Het hoofdstuk laat zich in z'n geheel lezen bij books.google