Sonja Lavaert schreef nieuw boek over #Spinoza en Machiavelli

Sonja Lavaert, Vrijheid, gelijkheid, veelheid. Het moderne democratie-denken van Machiavelli tot Spinoza en zijn kring. VUB, Vrije Universiteit Brussel, febr. 2010

Beschrijving
Met zijn traktaten over politiek en de vrijheid om te filosoferen heeft Spinoza in de tweede helft van de zeventiende eeuw een ommekeer bewerkstelligd in de relatie tussen filosofie, politiek en religie en zo de basis gelegd voor de moderne democratie. Dit verliep niet zonder slag of stoot. De idee dat er geen gelijkheid is zonder vrijheid maar ook geen vrijheid zonder gelijkheid werd verguisd als leidend tot oproer en anarchie. Zijn pleidooi voor filosofische kritiek werd van alle kanten onthaald op een heftige en massieve tegenstand. Toch stond Spinoza niet alleen, hij maakte deel uit van een beweging. Geïnspireerd door menig anoniem traktaat, de republikeinse geschriften van zijn tijdgenoot De la Court, de democratische ideeën van zijn leraar Van den Enden en de subversieve kritiek van zijn vriend Koerbagh ging hij verder op het spoor dat werd gelegd door Machiavelli. Maar ook de tegenstand waarop zijn werk werd onthaald speelde een rol in de radicalisering van zijn ideeën en in de terugkeer naar de revolutionaire principes van Machiavelli. Zijn voorbeeld leidde tot pamfletten zoals de Esprit de Spinosa/Traité des trois imposteurs die een breed lezerspubliek bereikten en daarmee beslissende impulsen gaven aan de Verlichting.

Inhoudsopgave

Voorwoord 9
I Machiavelli’s voorbeeld 13
1 Een (re)constructie 16
2 Istorie fiorentine 23
3 Parole – Il duca Valentino – I popoli della Valdichiana 29
4 Il Principe 33
5 Discorsi 42
II Ficties, wetten en religies 51
1 Theophrastus redivivus 51
2 Artefact 56
3 Religie als politieke kunst 61
4 Instellingen 64
5 Even-gelijke vrijheid 70
III Luitenants 73
1 De jure ecclesiasticorum 73
2 Geen gelijkheid zonder vrijheid, geen vrijheid zonder gelijkheid 76
IV Een politieke weegschaal, tussen passies en rede, vrijheid en gelijkheid 85
1 Johan/Pieter de la Court 85
2 Naeuwkeurige consideratien van staet 86
3 Consideratien van Staat 90
4 Politike Discoursen 98

V Het voorbeeld van de indianen 111
1 Franciscus van den Enden 111
2 Kort verhael van Nieuw-Nederlants Gelegentheit 117
3 Plokhoy’s Kort en klaer ontwerp 125
4 Van de Vrije Politijke Stellingen tot Finis est in Holandia 128
5 “niet dorvende spreken met den Mont, de vuysten gebruycken” 139
VI Vertalen en waarheid, een samenspraak 141
1 Adriaan Koerbagh 141
2 ’t Samen-spraeck 144
3 Hobbes’ Leviathan in vertaling 145
4 Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet 149
5 Een Ligt schijnende in duystere plaatsen 155
VII De omkering van Spinoza 167
1 1661-1665 167
2 Tractatus theologico-politicus, 1670 172
2.1 Eerste beweging, eerste motief 175
2.2 Tweede beweging, tweede motief 178
2.3 Derde beweging, derde motief 181
3 Contrabeweging, 1670-1676 185
3.1 1671-1673 190
3.2 1674 200
3.3 1675-1676 207
4 Tractatus politicus, 1677 217
4.1 De basis 218
4.2 De ervaring 234
4.3 […] 241
VIII Une mauvaise Rhapsodie, un artifice 247
1 Een revolutionaire these 247
2 L’Esprit de Spinosa/Traité des trois imposteurs 250
3 Ontmaskering van bedrog 258
4 De effectieve waarheid voor iedereen 263
Contrapunt 1 265
Contrapunt 2 267
Contrapunt 3 271
6 vrijheid, gelijkheid, veelheid
V Het voorbeeld van de indianen 111
1 Franciscus van den Enden 111
2 Kort verhael van Nieuw-Nederlants Gelegentheit 117
3 Plokhoy’s Kort en klaer ontwerp 125
4 Van de Vrije Politijke Stellingen tot Finis est in Holandia 128
5 “niet dorvende spreken met den Mont, de vuysten gebruycken” 139
VI Vertalen en waarheid, een samenspraak 141
1 Adriaan Koerbagh 141
2 ’t Samen-spraeck 144
3 Hobbes’ Leviathan in vertaling 145
4 Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet 149
5 Een Ligt schijnende in duystere plaatsen 155
VII De omkering van Spinoza 167
1 1661-1665 167
2 Tractatus theologico-politicus, 1670 172
2.1 Eerste beweging, eerste motief 175
2.2 Tweede beweging, tweede motief 178
2.3 Derde beweging, derde motief 181
3 Contrabeweging, 1670-1676 185
3.1 1671-1673 190
3.2 1674 200
3.3 1675-1676 207
4 Tractatus politicus, 1677 217
4.1 De basis 218
4.2 De ervaring 234
4.3 […] 241
VIII Une mauvaise Rhapsodie, un artifice 247
1 Een revolutionaire these 247
2 L’Esprit de Spinosa/Traité des trois imposteurs 250
3 Ontmaskering van bedrog 258
4 De effectieve waarheid voor iedereen 263
Contrapunt 1 265
Contrapunt 2 267
Contrapunt 3 271
IX Quodlibet. In de geest van Machiavelli 277
Bijlage. Manuscript Finis est in Holandia 285
Redactionele noot 285
Facsimile 287
Transcriptie 293
Vertaling 295
Bibliografie 297
Register namen 335
Register anonieme teksten 343