dinsdag 2 april 2019

Thomas Hardy (1840 – 1928) ook hij verwerkte #Spinoza-studie in zijn romans


De weg naar het betere leven
vereist een open blik op het ergste,
zoals Thomas Hardy schreef,
[volgens Yrvin Yalom cf. Filosofie Magazine]

Thomas Hardy was een Engelse romanschrijver en dichter – een Victoriaanse realist in de traditie van George Eliot, beïnvloed door het romanticisme van vooral William Wordsworth. Hij was behoorlijk kritisch op nogal wat in de Victoriaanse samenleving, vooral op hoe er werd neergekeken op plattelands volk zoals dat in zijn geboortestreek in Zuid-West-Engeland. [en.wikipedia]
Enigszins als bij George Eliot is bij hem de beïnvloeding door Spinoza merkbaar. Maar minder dan over "George Eliot en Spinoza" is geschreven over "Thomas Hardy en Spinoza" [cf. de Duitse Spinoza Bibliografie: veel over George Eliot, niets over Thomas Hardy]. Toch vond ik wel iets dat ik hier bijeenbreng.

Bij Kevin Z. Moore, The Descent of the Imagination: Postromantic Culture in the Later Novels of Thomas Hardy [New York University Press, 1990, reprint 1993 – books.google]  
lezen we over het personage dokter Edred Fitzpiers in Thomas Hardy’s The Woodlanders (1887) dat ik hier eerst globaal samenvat: als Grace Melbury, dochter van een rijke houthandelaar - die haar had toegezegd aan Giles Winterbourn, de op haar verliefde appel- en ciderboer - na haar middelbare schoolopleiding naar haar kleine dorp terugkeert, benauwt haar het vooruitzicht in die omgeving te moeten leven. Als dan de knappe nieuwe dokter Edred Fitzpiers zijn oog op Grace laat vallen, wijst zij haar eerste minnaar Giles af en trouwt met Fitzpiers, een relatie die in de smaak valt bij haar sociaal ambitieuze vader. Zij verlaat hem echter wanneer zij verneemt van Fitzpiers’ ontrouw. Zij gaat naar Giles, die haar toestaat om de nacht in zijn huis door te brengen, waarbij hij zelf buiten blijft slapen. Het slechte weer van die nacht maakt hem ziek en Giles sterft. Grace keert dan terug naar de berouwvolle Edred Fitzpiers. Hardy's novel of betrayal, disillusionment and moral compromise depicts a secluded community coming to terms with the disastrous impact of outside influences. [nl.wikipedia & bol.com]

Dan nu Kevin Z. Moore: “To these observations on Goethe's influence, we might add that Fitzpiers's choice of Spinoza as his philosophic mentor is derived from Hardy's reading of G. H. Lewes's account of Goethe's impressions of the Jewish philosopher, excerpts from which appear in Hardy's notes, written in Emma Hardy's hand (LN, 1:14, 260). Following Lewes's translation of Goethe's views, Hardy has Fitzpiers evince the "boundless disinterestedness which shone forth in every sentence" (LN, 1:260) of Spinoza's, only now such disinterestedness "shines forth" as a rainbow and every rainbow represents a negative figuration of Goethe's and Spinoza's noble disinterestedness. It is then Fitzpiers's ignoble disinterestedness (his carelessness) that interests Hardy. In effect, Fitzpiers's rule of comportment selfishly inverts Spinoza's maxim that "he who truly loves God must not require God to love him in return" (quoted from Hardy's Literary Notebooks; 1:14). Appropriately in terms of the descent at hand, Fitzpiers justifies his solipsistic engagements by reading Spinoza and Shelley. As a representative of contemporary aesthetic culture, he exemplifies Hardy's consent to Symond's belief that "As now taught, accepted, & carried out, are not the processes of culture rapidly creating a class of supercilious infidels, who believe in nothing"(LN, 2:40, quotation from Symond's Essays Speculative and Suggestive, emphasis Hardy's). Thus it is Spinoza who leads us to Lewes who then leads us back to Goethe, just as Novalis leads us to Goethe and then to Carlyle in The Mayor of Casterbridge.” [p. 188-89]

Maria Granic analyseert Hardy’s roman The Mayor of Casterbridge uit 1886, mede en uitvoerig aan de hand van Spinoza. Cf.
Maria Granic, “Failed Capitalist and Father: Restored Order in Thomas Hardy’s Mayor of Casterbridge,” [In: Fathom, a French e-journal of Thomas Hardy studies, 4 | 2016, cf. ]
The Mayor of Casterbridge verscheen eerst in wekelijkse afleveringen in het tijdschrift The Graphic en het Amerikaanse Harper's Weekly tussen januari en mei 1886. In mei 1886 verscheen de roman ook in boekvorm in twee delen. De critici loofden Hardy's stijl, maar hadden hun bedenkingen bij sommige onwaarschijnlijke ontwikkelingen in het werk. Sommigen vonden het op enkele punten ook choquerend. Deze kritiek nam toe bij Hardy's volgende romans, met name Tess of the d'Urbervilles en Jude the Obscure. De boeken verkochten echter goed. Niettemin leidde de aanhoudende kritiek er op den duur toe dat Hardy stopte met zijn prozawerk.
In Hardy's verbeelding van het fictieve graafschap Wessex staat Casterbridge voor Dorchester, zijn eigen woonplaats.
Het boek is opgebouwd als een klassieke tragedie. Het beschrijft de ondergang van een groot man (de ondertitel van het boek luidt "The Life and Death of a Man of Character") als gevolg van tekortkomingen in zijn karakter en het herhaaldelijk toeslaande noodlot. Dit noodlot, dat bij Hardy vaak vorm vindt in toevalligheden, leidt ertoe dat de positie van de hoofdpersoon beetje bij beetje wordt ondergraven, tot hij zijn onafwendbare ondergang tegemoet gaat.” [
nl.wikipedia]
In zijn laatste prozawerk Jude the Obscure (1895), maakte Hardy “judicious references to Spinoza” volgens Anna Kornbluh in haar “Thomas Hardy’s ‘End of Prose,’ 1896” [cf.]. Abstract: This entry considers Thomas Hardy’s “End of Prose,” his renunciation of the novel in favor of poetry, as an important event in nineteenth-century literary history, motivated by aesthetic concerns. It reads the geometric imagery in Hardy’s final novel, Jude the Obscure, in connection with the advent of non-Euclidean geometry, suggesting that mathematical forms inspired Hardy’s turn to the poetic line.


Thomas Hardy, The Literary Notebooks of Thomas Hardy, edited bij Lennart A Björk. Volume 1, Springer, 1985 – books.google & Volume 2, Springer, 2016 – books.google
Daarin vinden we diverse referenties naar Spinoza.
De redacteur van Thomas Hardy’s The Literary Notebooks gaat nog het meest van iedereen in op Thomas Hardy’s kennis van en houding t.o. Spinoza. De eindnoten 112/13 daarover uit het eerste deel haal ik hier naar binnen:


Zie tenslotte nog de volgende noot in
D. Musselwhite, Social Transformations in Hardy's Tragic Novels: Megamachines and Phantasms. Springer, 2003 – books.google

“[…] The extent to which Hardy was familiar with Spinoza's work is still a matter for conjecture (see the comments by Lennart A. Bjork in his edition of The Literary Notebooks of Thomas Hardy (London: Macmillan, 1985), pp. 260-1) but 1 think a case can be made for a strong Spinozist influence in the composition of Tess.”  [p. 204, eindnoot 39]

Jammer dat de laatste auteur die "strong Spinozist influence in the composition of Tess" niet laat zien. Het zou me leuk lijken om dan na ta gaan of die ook doorwerkte in de schitterende film Tess, die Roman Polanski in 1979 naar dat boek van Hardy maakte.

 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten