De Spinozadag in Paradiso zal dit jaar op 24 november worden gehouden, #Spinoza's geboortedag

met als thema:
Verlichting, vrijheid van meningsuiting en de grenzen van de emancipatie

Dit jaar is het 350 geleden dat Spinoza’s vriend Adriaan Koerbagh de dood vond door dwangarbeid. Hij was hiertoe door het stadsbestuur veroordeeld op 27 juli 1668 - precies 12 jaar na de ban van Spinoza - omdat hij met de publicatie van Een licht schijnende in duistere plaatsen zijn vrijheid van meningsuiting had opgeëist. Met dit boek meende hij de burgers de middelen te verschaffen zelf te oordelen en zo de macht van  priesters en predikanten te ondermijnen. Al eerder had hij een juridisch woordenboek gepubliceerd, om de bevolking in staat te stellen zichzelf wetten te geven zonder daarvoor van juristen afhankelijk te zijn. Dit streven naar volksverlichting werd al eerder ingezet met de wiskundige Simon Stevin en de jurist Hugo de Groot, die de wetenschap en de wijsbegeerte toegankelijk probeerden te maken voor de gewone burger door niet langer exclusief het Latijn te hanteren. Hun idealen van emancipatie werden pas in de 19e eeuw gerealiseerd door de oprichting van de HBS naast het gymnasium en doordat aan de universiteit niet langer in het Latijn werd gedoceerd.

Hoewel Spinoza in het Theologisch-Politiek Traktaat hartstochtelijk pleit voor een zo ruim mogelijke vrijheid van meningsuiting, is hij minder optimistisch dan zijn vrienden over de mogelijkheden van democratisering van de samenleving. Het lot van Koerbagh en het rampjaar waarin Johan de Wit was afgeslacht door de Haagse bevolking, deden hem beseffen dat ‘het licht van de rede’ maar een beperkte kracht heeft.

Zo’n twintig jaar geleden waren veel mensen optimistisch over de grenzeloze mogelijkheden van het internet: eindelijk zou kennis en wetenschap ter beschikking komen van iedereen. Niet langer zouden elites de toegang tot informatie kunnen controleren en manipuleren. Nu lijkt deze utopie in zijn tegendeel verkeerd: niet alleen kan ons hele bestaan gevolgd worden door de Grote Bedrijven in Silicon Valley, ook vrezen velen dat politici door middel van ‘fake news’ dat inwerkt op de emoties in staat zijn onze rechtsorde te ondermijnen. 

Tijdens deze Spinozadag bekijken we in hoeverre het debat dat Spinoza met zijn vrienden over de mogelijkheden van volksverlichting voerde ook nu nog relevant is.
De dag zal onder leiding staan van Denker des Vaderlands Daan Rovers, met bijdragen van Marleen Stikker en Egbert Dommering.

[Dit deelde de ASK deze week mee in haar nieuwsbrief, zonder dat als locatie Paradiso werd genoemd; maar dat het weer in Paradiso zal zijn, weten we van deze illustratie op de website]