Karel D’huyvetters is in “God is groter” NIET de spreekbuis van #Spinoza

In het blog van 9 juli 2019 signaleerde ik en gaf ik de gegevens over het boekje van

Karel D’huyvetters, God is groter. Het testament van Spinoza. Werchter: Uitgeverij Coriarius, 2019, isbn 9789082602197, 36 blz.

In een volgend blog zou ik mijn leeservaring en recensie brengen. Ik heb daarover nog even geaarzeld, maar hier breng ik dan toch mijn leeservaring en opmerkingen. Zoals uit de titel van dit blog al blijkt is mijn eindoordeel nogal streng negatief.

Om te beginnen: ik ben nu pas in staat mijn leeservaring te geven van dit boekje – het is het eerste dat ik sinds een maand na mijn ziekte las en het was mij in eerste instantie een genoegen. Ik vind het knap - en moedig ook - zoals Karel het “waagt” namens Spinoza in zijn eigen woorden (hij geeft geen of nauwelijks letterlijke citaten van Spinoza) de hoofdlijnen van Spinoza ruim samen te vatten. Ik zou het niet kunnen en ook niet durven.

Het werkje laat zich in één ruk goed lezen en geeft in het algemeen zo lijkt het een helder beeld van Spinoza’s filosofie. Ik zeg "in het algemeen” en “zo lijkt het”, want heb wel een aantal kanttekeningen – en niet zo geringe ook.

Ik heb een aantal kritische opmerkingen, waarvan ik de zwaarste en ernstigste, waarop ik mijn eindoordeel baseer, voor het laatst bewaar.

Waarom Karel als titel koos “God is groter” is mij niet duidelijk geworden. ‘Groter’ dan wat? Groter dan de religieuze God? Zoekt hij een tegenstelling met het islamitische Allahoe akbar (God is groot)? Op blz. 11 noemt hij God groter dan de door de godsdienstige verbeelding verzonnen God, maar dat vind ik geen sterk beeld. Voor mij blijft die titel daarom een raadseltje.

Op blz. 10 schrijft Karel: “Ze [de godsdiensten] kunnen geen enkele zinvolle rol spelen in de samenleving en behoren strikt tot de persoonlijke levenssfeer.” Hier spreekt Karel voor zichzelf en niet voor Spinoza, die immers wel degelijk een maatschappelijke rol van betekenis zag voor de godsdiensten die kunnen bijdragen tot de gehoorzaamheid van de bevolking aan de staat, zoals hij in de TTP en ook de TP uitlegt.

Op blz. 20 legt hij Spinoza het begrip “natuurlijke selectie” in de mond en laat hij hem zeggen dat daardoor de “enorme diversiteit van soorten” ontstond. Dat had hij niet moeten doen: alsof Spinoza de ontdekking van Charles Darwin voorzag. Ook als eventuele knipoog waarmee hij dan zou aanduiden dat Darwins leer prima in Spinoza’s wereld- en natuuropvatting past, vind ik die opmerkingen niet geslaagd.

Op diezelfde blz. 20 speelt hij met de gedachte dat er op elk moment ontelbare mogelijkheden zijn – en dat de dingen dus anders geweest hadden kunnen zijn; hetgeen hij vervolgens weer ontkent: want “er is maar één geschiedenis” en “het universum dat er nu is en voortdurend verandert, is het enige dat werkelijk bestaat." Die gedachte van telkens “ontelbare mogelijkheden” vind je uitdrukkelijk niet bij Spinoza.

Dan kom ik nu op mijn hoofdbezwaar tegen Karels tekst. Heel vaak, op wel vijftien plaatsen, kom je in enige vorm zijn bewering tegen dat God - of de substantie - en het universum equivalent zijn. Wel 15x! En dit is volstrekt niet hoe Spinoza hierover dacht. Eenmaal heeft Spinoza het over het universum: in brief 64 aan Tschirnhaus, waarin hij als voorbeeld van een middellijke oneindige modus in de uitgebreidheid geeft: facies totius universi. Wat hij in het scholium bij lemma 7 in zijn zgn. kleine fysische intermezzo tussen de stellingen van 2/13 en 2/14, schrijft over dat de totale wereld of natuur als een enkele individu kan worden gezien, welks delen, d.w.z. lichamen, op oneindige wijze wisselen zonder een verandering van het gehele individu, zou je kunnen lezen alsof hij het daar over het universum heeft. Maar dat is bij hem dus niet hetzelfde als God. Het universum bestaat uit delen, God of de substantie is ondeelbaar. God is de natura naturans, het universum behoort tot de natura naturata. De laatste is ‘in’ God, maar is niet helzelfde als God. Hier maakt Karel, die dit vergaande onderscheid niet lijkt te zien, zo’n fundamentele vergissing en dat telkens met nadruk weer herhaald, dat ik moet concluderen dat hij niet namens Spinoza spreekt, waar hij dat – in zijn overmoed – wel pretendeert. Een jammerlijk grote fout.

[later, 25-1-2020, toegevoegd:]