“Enfin, misschien
hoort u mij ooit nog eens over dit boek,” schreef ik in het blog van 04-10-2016
waarin ik verwees naar de titel en inhoud van Yuval Jobani, The Role of Contradictions in Spinoza's
Philosophy. The God-intoxicated Heretic. [Routledge, 2016]
Het boek
intrigeerde me en ik liet weten dat ik het graag zou lezen, te duur vond, en het
jammer genoeg niet via het 'interbibliothecair leenverkeer' te pakken kon
krijgen. Enfin, iemand kopieerde het boek bij de KB en stuurde mij een PDF toe.
Jammer genoeg kon ik die niet lezen op mijn tablet. Mijn broer was zo vriendelijk
het voor mij te printen, wat hem wel enige tijd kostte. Ik heb – nadat ik ’t
nog een tijd voor me uitschoof en andere dingen voor liet gaan- inmiddels het
eerste deel gelezen. Begon aanvankelijk met nogal wat weerstand tegen Jobani’s
– in mijn ogen te kunstmatige – aanwijzing van contradicties, maar raakte gaandeweg
steeds meer geïnteresseerd in zijn aanpak. Zijn opzet is niet om Spinoza van
inconsistentie te beschuldigen, maar om zijn ware bedoelingen te achterhalen en
te duiden. Daarin is hij in mijn ogen in ieder geval in het eerste deel
geslaagd.
Het boek is
opgedeeld in drie delen, waarin hij binnen de drie kennissoorten de
contradictie in het bij die kennissoort horende godsconcept naloopt. Het eerste
deel behandelt dus “the Contradiction in the Concept of God in the First Kind
of Knowledge.” In concreto behandelt hij daarin de Tractatus Theologico-Politicus.
Het komt sterk overeen met zijn artikel:
Yuval
Jobani, “Ethical or Political Religion? On the Contradiction Between Two Models
of Amended Religion in Spinoza’s ‘Theological-Political Treatise’.” Hebraic Political Studies,
Vol. 3, No. 4 (Fall 2008), pp . 396-415, Het PDF is offline gehaald, maar nog
bij webarchive te vinden.
In de Introductie
geeft hij een samenvatting van zijn opzet. Wat het eerste deel betreft: “a
careful reading of the TTP reveals five interconnected contradictions which
lead to the conclusion that Spinoza puts forth two wholly opposed models of
revised religion:
5 met elkaar
samenhangende contradicties in de TTP
1
Het eerste deel van de TTP presenteert Spinoza
de bijbelse profeet als de ethische held van de herziene religie, terwijl die
in het tweede deel als een gevaarlijke politieke rebel wordt gepresenteerd.
2 In het eerste deel van de TTP kiest Spinoza
Jezus als rolmodel van de herziene religie; in het tweede deel, kiest Spinoza
de Romeinse militaire leider Manlius Torquatus (vierde eeuw voor Chr.) - die
zijn zoon doodde vanwege het overtreden van het militaire bevel - om als rolmodel
van de herziene religie te dienen, omdat Torquatus blinde gehoorzaamheid aan
het politieke gezag voorstond.
3
In het eerste deel van de TTP dienen de
geestelijken van de herziene religie als leraren van de moraal die niet
ondergeschikt zijn aan de politieke autoriteit. In het tweede deel van de TTP
worden de geestelijken echter agenten en propagandisten van de staat.
4
In het eerste deel van de TTP heeft
iedereen het recht om de grondslagen van het geloof te interpreteren. In het
tweede deel wordt dit recht echter alleen aan de politieke autoriteit toegekend.
5
In het eerste deel van de TTP wordt rechtvaardigheid gedefinieerd als
"een constante en eeuwigdurende wil om elk mens toe te wijzen wat hem toekomt"
(TTP, IV, 59 [59]), terwijl in het tweede deel rechtvaardigheid wordt gedefinieerd als "een burgerlijk recht"
(TTP, XVI, p 203 [196]). Het is onmogelijk om het overduidelijke enten van de
uitdrukking "overeenkomst met het burgerlijk recht" op de tweede
definitie van rechtvaardigheid te
negeren. In het eerste deel van de TTP wordt rechtvaardigheid strikt bepaald
volgens morele normen, in het tweede
deel wordt het strikt bepaald volgens politieke
normen.
Jobani wil dan - door
middel van een zorgvuldige lezing van Spinoza’s analyse van de oude Hebreeuwse
staat - aantonen, dat de tegenstrijdigheid tussen de beperking van ‘t
religieuze tot de moraal aan de ene kant (in ’t eerste deel), en de beperking
van ‘t religieuze tot de politiek aan de andere kant (in het tweede deel), het Gods-concept
van de eerste kennissoort niet vernietigt, maar dat eerder juist construeert.
Deze theoretische (ogenschijnlijke) tegenstrijdigheid schept immers een
evenwicht tussen de verplichting van de burgers zich te houden aan de morele
wet én hun verplichting zich te houden aan de wetten van de staat; en op deze
manier vervult het concept van God in de eerste kennissoort haar doel om de
stabiliteit van de samenleving te waarborgen.
The rhetorical consideration in concealing the constructive
contradiction
If Spinoza thought that
there exists within revised religion a constructive contradiction between
obedience to the moral law and obedience to political law, why does he not
present this contradiction in a clear and obvious manner? Why does he remain
completely silent regarding not only the meaning of this contradiction, but
even its very existence? This seems to give the impression that the two parts
of the TTP are entirely detached from one another, indeed, that they undermine
and negate one another.
The style of a text is a
result of the nature of the audience to which it is addressed. The rigid
geometric writing of the Ethics that was intended for philosophers is
not the same as the essay-like writing of the TTP, which at times even reads as
a pamphlet (Chapter 15, for example, is worded as a polemical pamphlet against
the religious position of Rabbi Jehuda Al-Fakhar, while Chapter 20 is worded as
a pamphlet championing freedom of thought and expression). The answer to the question for
whom did Spinoza write the TTP and what did he attempt to achieve with its
publication, has a decisive implication on the form of his writing in general
as well as on the contradiction between the first and second parts.
Throughout the first part,
in which Spinoza addresses potential philosophers, the goal – as Strauss has
already argued – was the liberation of the potential philosopher from the grasp
of theological dogmas in which he was caught. For this purpose Spinoza
meticulously analyzes the foundational concepts of revealed religion and demonstrates to
the potential philosopher that revealed religion is entirely directed towards
the creation, preservation, and cultivation of moral behavior. The second part,
which is addressed to the political sovereign or state authorities, is intended
to convince those in power to adopt a moral policy for their own benefit.
However, even if the two parts of the TTP were written for different audiences,
they were directed against the very same group: the theologians of existing
religion. In the first part of the TTP, Spinoza denies them all authority in
metaphysical matters, and nullifies the very possibility of conducting theology
as a science; in the second part he denies them all authority in political
matters and transforms them into servants of the state.
The non-philosophical
character of the two audiences of the TTP forced Spinoza to present his positions
in a simplistic and one-dimensional form. As a result, in the first part of the
TTP Spinoza simply equates religious law with moral law, and in the second part
he equates religious law with political law. In the first part of the TTP,
Spinoza is interested in convincing the potential philosopher that if he should
desire that the Holy Spirit reside over him, it is sufficient that he act
morally; he has no need to prostrate himself before the dogmatic authority of
the theologians (TTP, XV, pp. 192–193 [187–188]). Spinoza therefore preferred
not to link the main argument from the second part of the TTP to the first
part, according to which the political authorities have a monopoly over the
meaning and implementation of moral decrees. Linking this argument to the first
part of the TTP would cloud the sense of freedom that Spinoza is trying to
instill in the potential philosopher. The latter might sense that Spinoza is
removing the yoke of the theologians, while setting in its place the yoke of
the political authorities.
In the second part of the
TTP, Spinoza aims to convince the political ruler that it is beneficial to him to
conduct a moral policy, and it is therefore important for Spinoza to emphasize
the supremacy of the political authorities over the religious authorities. The
rhetorical power of the second part of the TTP would be weakened if Spinoza had
included within it the argument from the first part, according to which
religion is reduced to morality without granting the ruler supremacy over
religion or morals. Such an integration of arguments would give the reader-ruler the
feeling that instead of promoting his interests, Spinoza is inciting the
multitude against him behind the guise of religious-moral concerns. The
contradiction here is not intended, as with Plato, to impose on the aspiring
philosopher the task of extracting the final conclusion from the dialogue on
his own. Spinoza’s
consideration in creating the contradiction between the two parts of the TTP is
not educational but rather rhetorical. In order for his two main audiences to
internalize his program, Spinoza was forced to prioritize certain matters while
blurring or obscuring others in each of the two parts of the TTP. Only a
philosopher meticulously reading the entire book would be capable of putting
together a complete and comprehensive picture of revised religion in the way
Spinoza himself understood it: a religion that demands of its believers the contradictory
obligations to the moral law on the one hand, and to the law of the state on
the other, in order to ensure the stability of society.
* * *
Ik vind dat Jobani enigszins
overdrijft met de verschillen die hij ontwaart “contradicties” te noemen. Wel
vind ik het buitengewoon leerzaam hoe hij die verschillen weet aan te duiden en
betekenis weet te geven. Ik geloof zeker dat hij de bedoeling(en) die Spinoza
met zijn werk had, goed weet te duiden. Alleen overdrijft hij het onder punt 4
genoemde verschil. Ook in het politieke deel heeft iedere burger (en iedere
gelovige) de vrijheid (de Bijbel) te interpreteren en te denken zoals hij wil,
alleen als het op daden aankomt, is de politieke overheid degene die bepaalt
wat juist handelen is en – punt 5 – wat rechtvaardig is.
Maar uiteindelijk vind ik dit eerste
deel over de TTP behoorlijk geslaagd.
Het is daarom dat ik dit blog eraan
wijdt en zo’n flink deel van zijn tekst samenvat resp. citeer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten