Nulla res nisi a causa externa potest destrui.
[Ethica 3/4]
[Ethica 3/4]
Een ding kan alleen door een externe
oorzaak vernietigd worden.
oorzaak vernietigd worden.
Dan nu kort
over de plaatsen in Spinoza over zelfdoding. De kern van zijn leer, ligt vervat in bovenstaande stelling.
In Ethica 2/49s3 waarin hij Descartes
opdeling van wil en intellect betwist, vinden we in de passage over de ezel van
Buridan, de eerste plaats waar Spinoza over de ‘zelfmoordenaar’ spreekt.
De volgende
plaats is 4/18s, waarin hij benadrukt dat zelfbehoud de essentie van ieder is. Een
zelfmoordenaar brengt volgens Spinoza niet zichzelf om het leven, maar wordt
hiertoe gedwongen door geheel met zijn natuur strijdende externe krachten -
uitwendige oorzaken die ervoor zorgen dat zijn conatus zo wordt verzwakt dat hij zich niet meer tegen zelfvernietiging
kan verzetten.
De
volledigste en meest substantiële [en veel besproken] plaats is 4/20, waarin
hij o.a. de zelfdoding door Seneca bespreekt. Laat ik voor de verandering eens
de vertaling van Maarten van Buuren nemen:
STELLING 20
Hoe meer iemand zijn eigenbelang, dat
wil zeggen zijn zelfbehoud nastreeft en daartoe in staat is, over des te meer
macht beschikt hij; voor zover iemand daarentegen zijn eigenbelang, dat wil
zeggen zijn zelfbehoud verwaarloost, is hij machteloos.
BEWIJS:
Deugd is hetzelfde als de macht van de mens, die uitsluitend voortvloeit uit
zijn essentie (volgens Definitie 8 van dit Deel), dat wil zeggen (volgens
Stelling 7, Deel III) uit het streven waarmee de mens probeert in zijn Zijn te
volharden. Hoe meer iemand dus naar zelfbehoud streeft en daartoe beter in
staat is, over des te meer deugd beschikt hij, en bijgevolg (volgens Stelling 4
en 6, Deel III), is iemand machteloos, in zoverre hij zijn zelfbehoud
verwaarloost. QED
OPMERKING:
Niemand laat na zijn eigenbelang, dat wil zeggen zijn zelfbehoud na te streven,
tenzij hij overmeesterd wordt door externe oorzaken die strijdig zijn met zijn
natuur. Niemand, zeg ik, zal voedsel versmaden, of de hand aan zichzelf slaan
door de noodzaak van zijn eigen natuur. Alleen diegenen doen dat, die door
externe oorzaken daartoe gedwongen worden en dat kan op vele manieren gebeuren.
Zo kan iemand zichzelf om het leven brengen, doordat iemand anders zijn
rechterhand waarin hij toevallig een zwaard heeft, omdraait en hem dwingt de
punt op zijn hart te richten; of omdat hij, zoals Seneca, op last van een tiran
wordt gedwongen zich de aderen te openen, dat wil zeggen dat hij een groter kwaad
door een kleiner wil vermijden; een derde ten slotte, omdat verborgen externe
oorzaken zijn voorstellingsvermogen zo plooien en zijn lichaam zo aandoen dat
het een andere natuur aanneemt die tegengesteld is aan de oorspronkelijke en
waarvan (volgens Stelling 10, Deel III) in zijn geest geen idee kan bestaan.
Maar dat een mens er uit de noodzaak van zijn natuur naar zou streven niet te
bestaan, of van bestaansvorm te veranderen, is net zo onmogelijk als dat iets
uit niets zou ontstaan, zoals iedereen kan zien die een beetje nadenkt.
Deze passage
is in de secundaire Spinoza-literatuur veel besproken.
• Jonathan Bennett daarover in A
Study of Spinoza's Ethics [Indianapolis: Hackett Publishing Co., 1984]:
When the knife did its work, Seneca's
body was not transmitting forces from the outside. The causally sufficient
conditions for his act were stored within him; the action flowed from his
nature as it then was, including his strengths and frailties, his attitudes to pain
and shame, his capacities to think thoughts through, and his belief that if
he didn't die that night he would suffer a worse death in the mormng. That
last deadly item was caused by a message from Nero; but still it was an aspect
of his nature at the moment when he slashed his wrists. Seneca's death
proceeded from his nature as it then was, including his wish for dignity and a
good reputation, and his having the deadly conditional belief.I conclude that
Seneca falsifies 3P4 [No thing can be destroyed except through an external
cause]. I suppose that Spinoza would deny this, saying that I have
misunderstood the notion of Seneca's "nature." What, then, does he
mean by nature?" [p.
238].
Luca Giordano (1634-1705), the Death of Seneca, ca. 1650–1675 - Bolton Museum and Art Gallery |
In het volgende blog haal ik Bennett’s hele paragraaf over
suicide naar binnen en verwijs ik naar studies die weer op Bennett ingaan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten