De Volkskrant koos Rikus Koops’ brief over "overschatte verwondering" als "brief van de dag". Knap hoe Spinozistisch zijn brief is zonder verwijzing naar #Spinoza
‘Verwondering’ wordt in deze brief toch wel iets te simpel voorgesteld. Iets om ‘er zo snel mogelijk een einde aan te maken’. Vreemd, want wie echt verwonderd is kan daar niet snel een einde aan maken. Ik versta onder verwondering dan ook niet dat er je bijvoorbeeld iets vreemds is opgevallen, of dat je plots iets opmerkt dat je voorheen over het hoofd gezien hebt. Dan wordt er bij nauwkeurige vaststelling je iets duidelijker, meer niet.
Verwondering, filosofisch begrepen, brengt een verschuiving teweeg in de coördinaten waarmee je tot nu toe de dingen bekeek. Deze verschuiving geeft pas de mogelijkheid om iets op een geheel andere manier te snappen! Zoals in de brief geformuleerd - ‘probeer dat wat je verwondert te snappen’- gaat nog teveel over het simpele begrijpen van iets wat je voorheen nog niet begreep. Verwondering opent nieuwe perspectieven met voorheen niet gekende kennis! Bijvoorbeeld Copernicus, zijn theorie was strijdig met de toenmalige stand van de wetenschap. Hij bleef niet bij ‘kennis van zaken als basis voor verandering’ zoals deze brief voorstelt te doen. Nieuwe fundamentele kennis was het gevolg. Niet ‘door kennis weten we waar onze mogelijkheden liggen en, misschien nog wel belangrijker, waar niet’, maar door onverwachte paradigmawisselingen komende uit verwondering.
‘Verbijstering is iets plotselings; zij treedt op in het ondeelbare moment van een ontdekking, zij is niet af te leiden uit een voorafgaande toestand en sluit daar niet bij aan” schrijft Cornelis Verhoeven in zijn boek ‘Inleiding tot de verwondering’. In het hoofdstuk ‘Het uitstel verduren’ raadt hij juist aan niet over te gaan tot ‘het zo snel mogelijk snappen’.
Nee, zo’n lezersbrief is me veel te banaal en zeker onfilosofisch. Trouwens, verwondering wordt in de hedendaagse filosofie nog steeds onderzocht onder het begrip ‘Event’.
Ed, Ik neem kennis van je beschouwing die bijna als een 'Event' is te beschouwen. Ik hoef Koops brief uiteraard niet te verdedigen, maar de briefredactie van de Volkskrant was er blijkbaar wel content mee. Rikus Koops presenteert zich, zoals je misschien weet, als Spinozakundge - zie http://overspinoza.nl/
Wetend dat Spinoza in zijn lijst van definities van de hartstochten aan het eind van deel drie van de Ethica, onder 4 aangeeft waarom hij verwondering – het in de geest verblijven bij voorstellingen van objecten die ons verbaasd doen staan maar die ons niet meteen met andere voorstellingen in verband brengen - niet tot de hartstochten rekent; in tegenstelling tot Descartes, die zijn opsomming van de passies begint met de ‘verwondering’ en voor wie, zoals Theo Verbeek in zijn vertaling van “Les Passions de l’âme” aangeeft, de verwondering als een paradigma voor alle andere passies is, vond ik wel aardig te constateren dat Koops in de geest van Spinoza weinig met verwondering opheeft, zonder dat hij naar Spinoza verwijst. Daarom plaatste ik zijn ingezonden brief in dit blog. Daar kon ik het bij laten, maar je daagt me uit tot de volgende kanttekening:
Ik weet niet waarop jij je stelling baseert dat onverwachte paradigmawisselingen uit verwondering voortkomen. Ik denk dat ze eerder voortkomen uit onvrede met zaken die niet of onbevredigend opgelost worden binnen een bepaald denkkader (theorie) en het proberen via out of the box denken en via een ander denkkader tot betere antwoorden te komen. Ik geloof er niets van dat het verwondering was die de Copernicussen, Keplers, Newtons en Einsteins tot hun nieuwe inzichten bracht.
“Er zijn slechts twee manieren om je leven te leven: doen alsof niets een wonder is en doen alsof alles een wonder is. Ik geloof in de laatste manier.” “Als we wisten wat we deden, heette het geen onderzoek.” “Voorstellingsvermogen is belangrijker dan kennis.” “Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.”
En tal van andere uitspraken van A. Einstein die je kan lezen in verhouding met verwondering.
‘Out of the box denken’ is een modewoord dat vaak onzorgvuldig gebruikt wordt. Het is per definitie onmogelijk omdat je niet buiten je coördinaten kan denken. Iedereen kan zeker bijleren, of een idee opdoen dat je nog niet kende. En je kan vanuit je bestaande encyclopedische kennis opschuiven naar iets wat je nog niet weet, zeker. Maar met dit alles blijf je netjes ‘in je box’.
Spinoza zegt aan het eind van deel drie van de Ethica onder 4, “Op zich beschouwd heeft dus de voorstelling van iets nieuws dezelfde aard als de andere voorstellingen.” “Dezelfde aard” lees ik als het slechts aaneenschakelen van een reeks ideeën die de natuur insluiten binnen de gesteldheid (coördinaten) van ons lichaam omdat het via herinnering gebeurt. En de reeks van ideeën, welke de aard van de dingen verklarend doet kennen volgend op grond van hun eerste oorzaken, is in alle mensen hetzelfde. Iedereen springt zo van de ene gedachte over op een andere, overeenkomstig de wijze waarop de gewoonte de beelden van de dingen in het lichaam van ieder heeft gerangschikt. Dit zijn inadequate koppelingen. Maar uit de imagio van het eerste weten stappend brengt de rede van het tweede weten ons vervolgens nog niet ‘out of the box’, het stelt de zaken alleen in algemeen erkende begrippen kenbaar.
Dat Spinoza verwondering niet tot de oorspronkelijke aandoeningen rekent is correct want alle aandoeningen kunnen immers verbonden worden met andere. Verwondering is een afzonderlijke voorstelling niet verbonden met andere. Verwondering is iets plotselings; zij treedt op in het ondeelbare moment van een ontdekking, zij is niet af te leiden uit een voorafgaande toestand en sluit daar niet gewoon bij aan.
Op die manier kan misschien Spinoza’s intuïtie begrepen worden als verwondering!
In de Korte Verhandeling (deel 2, hoofdstuk 3) spreekt Spinoza uitgebreid over verwondering (langer dan in de Ethica volgens mij). Deze tekst sluit mooi aan bij de eerste reactie van Ed en geeft zeker wat meer diepgang dan mijn brief over dit onderwerp. Spinoza stelt hier duidelijk dat verwondering geen derde soort kennis is maar alleen voorkomt bij hen die een zaak volgens de eerste soort kennis kennen. De conclusie dat we verwondering dus mogelijk als intuïtie kunnen begrijpen lijkt mij daarom niet terecht. Citaat: Verwondering vindt daarentegen nooit plaats bij iemand die juiste conclusies trekt.
Rikus Koops, bedankt voor de verwijzing. Bij II.2 ‘Wat waan, geloof en klare kennis is’ omschrijft Spinoza klare kennis mooi als “Deze ontstaat niet door verstandelijke overtuiging maar door een gevoelen en genieten van de zaak zelf en deze kennis gaat de andere verre te boven.” Dit sluit aan bij mijn schrijven van 19 juli 10:44. Bij II.3 heeft Spinoza het over verwondering. Hij geeft aan dat de mogelijke kennis eruit volgend overwegend bij het eerste weten hoort. Spinoza ziet verwondering als een gebrek aan kennis. Maar… wie de juiste conclusies trekt hoeft zich niet meer te verwonderen vervolgt hij!
Verwonderen zie ik dan ook eerder als het initiatiepunt, en wie het te snel en oppervlakkig achterlaat blijft zeker in het eerste weten van de algemene conclusies. Maar verwondering kan de coördinaten van je denken verschuiven en overgaan naar klare kennis zoals Spinoza in II.2 aangeeft. Althans, zo krijgt verwondering een positievere duiding zoals hedendaagse filosofen dit via het begrip ‘Event’ uitwerken.
‘Verwondering’ wordt in deze brief toch wel iets te simpel voorgesteld. Iets om ‘er zo snel mogelijk een einde aan te maken’. Vreemd, want wie echt verwonderd is kan daar niet snel een einde aan maken.
BeantwoordenVerwijderenIk versta onder verwondering dan ook niet dat er je bijvoorbeeld iets vreemds is opgevallen, of dat je plots iets opmerkt dat je voorheen over het hoofd gezien hebt. Dan wordt er bij nauwkeurige vaststelling je iets duidelijker, meer niet.
Verwondering, filosofisch begrepen, brengt een verschuiving teweeg in de coördinaten waarmee je tot nu toe de dingen bekeek. Deze verschuiving geeft pas de mogelijkheid om iets op een geheel andere manier te snappen! Zoals in de brief geformuleerd - ‘probeer dat wat je verwondert te snappen’- gaat nog teveel over het simpele begrijpen van iets wat je voorheen nog niet begreep.
Verwondering opent nieuwe perspectieven met voorheen niet gekende kennis! Bijvoorbeeld Copernicus, zijn theorie was strijdig met de toenmalige stand van de wetenschap. Hij bleef niet bij ‘kennis van zaken als basis voor verandering’ zoals deze brief voorstelt te doen. Nieuwe fundamentele kennis was het gevolg.
Niet ‘door kennis weten we waar onze mogelijkheden liggen en, misschien nog wel belangrijker, waar niet’, maar door onverwachte paradigmawisselingen komende uit verwondering.
‘Verbijstering is iets plotselings; zij treedt op in het ondeelbare moment van een ontdekking, zij is niet af te leiden uit een voorafgaande toestand en sluit daar niet bij aan” schrijft Cornelis Verhoeven in zijn boek ‘Inleiding tot de verwondering’.
In het hoofdstuk ‘Het uitstel verduren’ raadt hij juist aan niet over te gaan tot ‘het zo snel mogelijk snappen’.
Nee, zo’n lezersbrief is me veel te banaal en zeker onfilosofisch. Trouwens, verwondering wordt in de hedendaagse filosofie nog steeds onderzocht onder het begrip ‘Event’.
Ed,
BeantwoordenVerwijderenIk neem kennis van je beschouwing die bijna als een 'Event' is te beschouwen.
Ik hoef Koops brief uiteraard niet te verdedigen, maar de briefredactie van de Volkskrant was er blijkbaar wel content mee.
Rikus Koops presenteert zich, zoals je misschien weet, als Spinozakundge - zie http://overspinoza.nl/
Wetend dat Spinoza in zijn lijst van definities van de hartstochten aan het eind van deel drie van de Ethica, onder 4 aangeeft waarom hij verwondering – het in de geest verblijven bij voorstellingen van objecten die ons verbaasd doen staan maar die ons niet meteen met andere voorstellingen in verband brengen - niet tot de hartstochten rekent; in tegenstelling tot Descartes, die zijn opsomming van de passies begint met de ‘verwondering’ en voor wie, zoals Theo Verbeek in zijn vertaling van “Les Passions de l’âme” aangeeft, de verwondering als een paradigma voor alle andere passies is, vond ik wel aardig te constateren dat Koops in de geest van Spinoza weinig met verwondering opheeft, zonder dat hij naar Spinoza verwijst. Daarom plaatste ik zijn ingezonden brief in dit blog.
Daar kon ik het bij laten, maar je daagt me uit tot de volgende kanttekening:
Ik weet niet waarop jij je stelling baseert dat onverwachte paradigmawisselingen uit verwondering voortkomen. Ik denk dat ze eerder voortkomen uit onvrede met zaken die niet of onbevredigend opgelost worden binnen een bepaald denkkader (theorie) en het proberen via out of the box denken en via een ander denkkader tot betere antwoorden te komen. Ik geloof er niets van dat het verwondering was die de Copernicussen, Keplers, Newtons en Einsteins tot hun nieuwe inzichten bracht.
In verwondering zit ‘verwond worden’ en wonder.
Verwijderen“Er zijn slechts twee manieren om je leven te leven: doen alsof niets een wonder is en doen alsof alles een wonder is. Ik geloof in de laatste manier.”
“Als we wisten wat we deden, heette het geen onderzoek.”
“Voorstellingsvermogen is belangrijker dan kennis.”
“Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.”
En tal van andere uitspraken van A. Einstein die je kan lezen in verhouding met verwondering.
‘Out of the box denken’ is een modewoord dat vaak onzorgvuldig gebruikt wordt. Het is per definitie onmogelijk omdat je niet buiten je coördinaten kan denken.
BeantwoordenVerwijderenIedereen kan zeker bijleren, of een idee opdoen dat je nog niet kende. En je kan vanuit je bestaande encyclopedische kennis opschuiven naar iets wat je nog niet weet, zeker. Maar met dit alles blijf je netjes ‘in je box’.
Spinoza zegt aan het eind van deel drie van de Ethica onder 4, “Op zich beschouwd heeft dus de voorstelling van iets nieuws dezelfde aard als de andere voorstellingen.”
“Dezelfde aard” lees ik als het slechts aaneenschakelen van een reeks ideeën die de natuur insluiten binnen de gesteldheid (coördinaten) van ons lichaam omdat het via herinnering gebeurt. En de reeks van ideeën, welke de aard van de dingen verklarend doet kennen volgend op grond van hun eerste oorzaken, is in alle mensen hetzelfde. Iedereen springt zo van de ene gedachte over op een andere, overeenkomstig de wijze waarop de gewoonte de beelden van de dingen in het lichaam van ieder heeft gerangschikt. Dit zijn inadequate koppelingen.
Maar uit de imagio van het eerste weten stappend brengt de rede van het tweede weten ons vervolgens nog niet ‘out of the box’, het stelt de zaken alleen in algemeen erkende begrippen kenbaar.
Dat Spinoza verwondering niet tot de oorspronkelijke aandoeningen rekent is correct want alle aandoeningen kunnen immers verbonden worden met andere. Verwondering is een afzonderlijke voorstelling niet verbonden met andere. Verwondering is iets plotselings; zij treedt op in het ondeelbare moment van een ontdekking, zij is niet af te leiden uit een voorafgaande toestand en sluit daar niet gewoon bij aan.
Op die manier kan misschien Spinoza’s intuïtie begrepen worden als verwondering!
In de Korte Verhandeling (deel 2, hoofdstuk 3) spreekt Spinoza uitgebreid over verwondering (langer dan in de Ethica volgens mij). Deze tekst sluit mooi aan bij de eerste reactie van Ed en geeft zeker wat meer diepgang dan mijn brief over dit onderwerp. Spinoza stelt hier duidelijk dat verwondering geen derde soort kennis is maar alleen voorkomt bij hen die een zaak volgens de eerste soort kennis kennen. De conclusie dat we verwondering dus mogelijk als intuïtie kunnen begrijpen lijkt mij daarom niet terecht. Citaat: Verwondering vindt daarentegen nooit plaats bij iemand die juiste conclusies trekt.
BeantwoordenVerwijderenRikus Koops, bedankt voor de verwijzing.
VerwijderenBij II.2 ‘Wat waan, geloof en klare kennis is’ omschrijft Spinoza klare kennis mooi als “Deze ontstaat niet door verstandelijke overtuiging maar door een gevoelen en genieten van de zaak zelf en deze kennis gaat de andere verre te boven.” Dit sluit aan bij mijn schrijven van 19 juli 10:44.
Bij II.3 heeft Spinoza het over verwondering. Hij geeft aan dat de mogelijke kennis eruit volgend overwegend bij het eerste weten hoort. Spinoza ziet verwondering als een gebrek aan kennis.
Maar… wie de juiste conclusies trekt hoeft zich niet meer te verwonderen vervolgt hij!
Verwonderen zie ik dan ook eerder als het initiatiepunt, en wie het te snel en oppervlakkig achterlaat blijft zeker in het eerste weten van de algemene conclusies. Maar verwondering kan de coördinaten van je denken verschuiven en overgaan naar klare kennis zoals Spinoza in II.2 aangeeft. Althans, zo krijgt verwondering een positievere duiding zoals hedendaagse filosofen dit via het begrip ‘Event’ uitwerken.