vrijdag 7 september 2018

Bij Spinoza lees je nergens Deus sive Ratio [1] - #Spinoza


Ed beweerde in vele reacties dat er een volkomen gelijkstelling of identiteit is tussen Spinoza’s God en Ratio, hetgeen hij dan weergaf met “God = Ratio.” Zijn gelijk wat dit betreft wilde hij gisteren nog onderbouwen met een verwijzing naar de eerste zinnen van hoe de – waarschijnlijk Hegeliaanse - Catherine Malabou over Spinoza schreef.
Hoewel het water naar de zee dragen zal blijken te zijn, wil ik me in dit en twee volgende blogs bezig houden met deze bewering. Vooral ook daar je bij Maarten van Buuren dezelfde opvatting tegenkomt. Daar ratio bij Spinoza in verschillende betekenissen voorkomt, zal ik aan elke daarvan apart aandacht besteden.
Om te beginnen met de betekenis zoals hij die gebruikt in “causa sive ratio”.
Het ‘ander bewijs’ van Ethica I/11 is een goudmijntje: daarin komt “causa seu ratio” 3x, “ratio etiam seu causa” 1x, “ratio seu causa” 3x en “nulla ratio nec causa” 2x voor. Ik ga die passages niet citeren – lees ze maar na -, maar stel vast dat geen enkele ervan ruimte laat om te beweren dat gelezen kan worden "Deus sive causa seu ratio”.
Dat geldt ook voor de volgende tekst:
In Ethica 4/Praefatio (voorwoord) […] “In het aanhangsel bij het Eerste Deel hebben wij immers aangetoond, dat de Natuur geenszins om een doel handelt; want dit eeuwige en oneindige Zijnde dat wij God of Natuur noemen’ (infinitum Ens, quod Deum, seu Naturam appellamus) handelt vanuit dezelfde noodzakelijkheid, als waardoor het bestaat. Want wij hebben aangetoond dat krachtens dezelfde noodzakelijkheid van zijn natuur waardoor het bestaat, het ook handelt (stel. 16 van dl I). De reden of oorzaak dus waardoor God, ofwel de Natuur, handelt (Ratio igitur, seu causa, cur Deus, seu Natura agit) en waardoor hij bestaat, zijn één en dezelfde.

Ik kan in dit eerste blog heel kort zijn. In de betekenis waar ratio staat voor reden is er niets in Spinoza te vinden waardoor je zou kunnen concluderen dat hij God gelijkstelt aan reden of aan de causa sui.

Iemand die dat wel deed was Heidegger. Hij zou hebben gezegd
“This ground itself needs to be properly accounted for by that for which it accounts, that is, by the causation through the supremely original matter – and that is the cause as causa sui. This is the right name for the god of philosophy. Man can neither pray nor sacrifice to this god. Before the causa sui, man can neither fall to his knees in awe nor can he play music and dance before this god.” [Cf.]
Of zie hoe dit te vinden is in het boek van Antoon Vergote, De Heer je God liefhebben. Lannoo Uitgeverij, 1999 die de verwijsplaats geeft. Cf. books.google [Ik heb de laatste regel en de voetnoot van p. 100 naar voren gehaald]

 
Dat gaan we dus allemaal voor de God van Spinoza niet doen! Maar niet omdat Spinoza geschreven zou hebben dat Deus identiek is aan Causa sui. God of de substantie is causa sui: de ‘zelfveroorzaking’ zegt iets over God, maar is niet hetzelfde als God. Sorry, Heidegger.

________________
Wie zich meer wil bezighouden met Heideggers God- en causa sui-opvatting kan terecht bij John Williams, Martin Heidegger’s Philosophy of Religion. Wilfrid Laurier Univ. Press, 2010 - books.google
Of zie Wim de Lobel, "Hoe komt God in de Filosofie?" [Cf.]

11 opmerkingen:

  1. Misschien wat naïef van mij, maar ik heb altijd gedacht dat Spinoza "ratio" en "causa" als een equivalentie zag.
    Dus niet "ratio" en "causa sui".
    Volgens mij dacht Richard Mason daar ook zo over.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je bent niet naïef. Oorzaak, rede en ratio waarbij elke oorzaak haar Ratio heeft zijn equivalent. E5,32 omschrijft daarom ook 'God als oorzaak'.
      Begrijpend te lezen als 'God als ratio's.

      Ik wacht het vervolg van Stan af waar hij zal aantonen dat 'Deus sive Ratio's niet naar 'de komma en de letter' in de Ethica te vinden is. En hij zal wat dat betreft zeker gelijk hebben.
      Maar 'God als ratio (oorzaak) naar de geest lezen is iets anders. Daar hoef je Spinoza niet voor te verkrachten.

      Ik kijk uit naar wat Stan verder brengt.

      Verwijderen
    2. Je merkt dat de spellingcontrole weer eigenzinnig elk haakje na ratio vervangen heeft naar ratio's.
      Het moet zijn 'God als ratio' natuurlijk.

      Verwijderen
    3. Ik begrijp deze reactie niet. Ja, "causa sive ratio" = "oorzaak oftewel reden" en betreft dus een equivalentie. Dan kan evengoed gezegd worden, zoals Spinoza ook doet, "ratio seu causa." Waaruit mag blijken dat ik dat van die equivalentie niet zou vinden?

      Wat zou het aardig zijn als je wat preciezer naar Richard Mason zou verwijzen.

      Je opmerking geeft wel aanleiding erop te wijzen (wat ik in het blog jammer genoeg naliet) dat je bij Spinoza wel "causa sui" vindt, maar nergens "ratio sui", hetgeen niet toevallig, maar opzettelijk zal zijn. Het onderstreept mijn stelling, die ik in het derde blog zal benadrukken, dat Spinoza ratio niet/nooit in verband met God gebruikt. Dat zie je ook al bij het gebruik van ratio in de betekenis die ik in dit blog behandel. In zoverre dus: dank voor je reactie, die me niet meteen duidelijk was, maar wel aanleiding werd dit vast te stellen.

      Ik ben het dan ook NIET met je eens dat je 'God als oorzaak' in 5/32 mag lezen als 'God als ratio': equivalent op het niveau van God is het NIET. Die opmerking van je zegt iets over jouw neiging om Spinoza dingen te laten zeggen die jij wilt, en niet precies te willen kijken naar wat Spinoza doet.

      Ik zei al dat "het water naar de zee dragen zal blijken te zijn." Jij bagatelliseert alvast 'de komma en de letter', alsof die jou niet interesseren en je gewoon je gang kunt gaan - zgn. "in de geest".

      Verwijderen
    4. Stan,
      Het is geen water naar de zee dragen, je zal zeker en vast je punt duidelijk maken en ik ben echt benieuwd.Ik bagatelliseer niet, maar stel alleen vast dat jij zeer strak blijft bij 'de letter'. En dat is je recht als spinozist.

      Verwijderen
  2. Stan,
    Even een vraag. Maak jij geen onderscheid tussen rede en reden?
    Rede (zonder n achteraan) en reden.
    Te begrijpen als de rede in de reden. Of nog, de ratio in de oorzaak?
    Het is niet louter equivalent, de ratio draagt de oorzaak.
    Zie je dat verschil?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. In E5,32 lees ik bijvoorbeeld bij 'God als oorzaak' dat God de ratio van/in de oorzaak is.

      God en oorzaak zijn niet equivalent! God is de drager (of de ratio) van de oorzaak.
      Zo maak ik de verbinding.

      Verwijderen
  3. Voor zover ik het begrijp ben ik het helemaal met Stan eens.

    Wat betreft de verwijzing naar Richard Mason:

    "Concrete Logic" in: "Spinoza: Metaphysical Themes", eds. Koistinen & Biro (2002).
    Ik citeer:
    "For Spinoza, when nature was transpatently understood, knowing a 'ratio' was the same as knowing a 'causa'....we should be able to see that the equivalence of 'causa' and 'ratio' was one concrete aspect or corollary of his view that nature is intelligible. 'Causa' is a metaphysical, ontological notion and 'ratio' is an unavoidably epistomological one. His view must be that these two cannot be separated."

    Terzijde: ik vond en vind het boek "The God of Spinoza" van Mason zeer verhelderend.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank, Cornelis, voor deze duidelijke toelichting: nuttig citaat uit Richard Mason - zoals ook blijkt uit de reacties van Ed.
      Het onderscheid 'causa' is een ontologische en 'ratio' is een epistemologische notie, was ik wel eerder tegengekomen (misschien bij Mason of elders), maar liet ik impliciet.
      Helemaal eens dat "The God of Spinoza" van Mason een schitterend boek is. Ik hoop het binnenkort weer eens uit m'n kast te trekken - het is het waard.

      Verwijderen
  4. Stan,
    Het onderscheid in mijn vraag van 11:24 is prachtig opgelost door Cornelis.
    Causa is ontologisch,
    Ratio is epistemologisch.

    Dan is causa de drager van de ratio. Dat is correcter maar het principe blijft het zelfde.
    Adequaat betekent causa en ratio laten samenvallen.
    En bedankt Cornelis.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. God is drager van de oorzaak.
      God is causa van de ratio.

      Maar God is niet de ratio.

      Op die manier herschik ik mijn eerdere uitspraak. Op deze manier is God niet gelijk aan ratio maar aan causa.

      De inhoudelijk filosofische uitleg met verwijzing naar ontologie van Cornelis was voldoende duidelijk.

      Maar mijn basisidee blijft dezelfde, alleen de woorden verwisselen.

      Verwijderen