Bij Spinoza lees je nergens Deus sive Ratio [2] - #Spinoza

De waarschijnlijk belangrijkste en meest gebruikte betekenis van ratio door Spinoza bewaar ik voor het laatste blog. In het eerste blog behandelde ik de betekenis van ratio als equivalent van causa in: “causa sive ratio,” waarin ‘ratio’ dus vertaald dient te worden met “reden” of “grond.”

In dit blog wil ik het hebben over ratio in de betekenis van: verhouding, proportie. In die betekenis zien we Spinoza de term gebruiken in z’n “kleine fysica” tussen 2/13 en 2/14 – en met name in de definitie die hij geeft van hoe en wanneer “samengestelde lichamen” een individu vormen. Daarin lezen we:

Cum corpora aliquot ejusdem aut diversae magnitudinis a reliquis ita coercentur ut invicem incumbant vel si eodem aut diversis celeritatis gradibus moventur ut motus suos invicem certa quadam ratione communicent, illa corpora invicem unita dicemus et omnia simul unum corpus sive individuum componere quod a reliquis per hanc corporum unionem distinguitur.

[Alleen het geel gemarkeerde vertaald:] “dat zij hun bewegingen in een vaste verhouding (ratio) gemeen hebben.”

Dit gebruikt Spinoza in 4/39, in het bewijs waarvan hij teruggrijpt naar deze definitie. Hier de stelling:

Quae efficiunt ut motus et quietis ratio quam corporis humani partes ad invicem habent, conservetur, bona sunt et ea contra mala quae efficiunt ut corporis humani partes aliam ad invicem motus et quietis habeant rationem.

Dingen die ervoor zorgen dat de verhouding van beweging en rust die de delen van het menselijk lichaam onderling in stand blijft, zijn goed; slecht zijn de dingen die ervoor zorgen dat de delen van het menselijk lichaam een andere onderlinge verhouding van beweging en rust krijgen. [Vert. Corinna Vermeulen]

Voor het bewijs verwijs ik naar de vertaling(en) in uw bezit. Ik wijs erop dat in dat bewijs met datgene wat volgens die definitie waarnaar terugverwezen wordt, gebeurt, de “forma humani corporis” - de ‘wezensvorm’ van het menselijk lichaam [vertalen Krop en Vermeulen] - geconstitueerd wordt.

Ook gebruikt Spinoza ratio in de betekenis die in dit blog aan de orde is, in het voorbeeld waarmee hij het verschil tussen de drie kennissoorten in het tweede commentaar bij 2/40 duidelijk wil maken. Daarin gebruikt hij enige malen de term proportio en schrijft tenslotte:

atque hoc multo clarius quia ex ipsa ratione quam primum ad secundum habere uno intuitu videmus, ipsum quartum concludimus.

En dit veel helderder, omdat we het vierde getal afleiden uit de verhouding die we in een oogopslag tussen het eerste en het tweede zien. [vert. Vermeulen]

Ik wijs erop dat de term in deze betekenis nooit in verband gebracht wordt met God – alleen waar dingen in de tijdelijkheid zich afspelen.
In alle passages in de tweede helft van deel Vijf van de Ethica vanaf 5/22 en verder, waarin het gaat over het idee in God van het wezen van het lichaam sub specie aeternitatis, wordt nergens meer over de forma humani corporis of over de 'gelijkblijvende ratio van beweging en rust van de delen van het menselijk lichaam onderling' gesproken.

We kunnen dus vaststellen dat Deus sive Ratio in de betekenis van ratio als verhouding, geen enkele zin heeft.

 

En passant stel ik vast dat we voor een onderwerp als waarmee ik me in deze blogs bezig houdt, niets hebben aan The Companion to Spinoza.