Duitse verzamelbanden over Spinoza’s filosofie

In het verlengde van het blog van 16 juli 2017 'Spinoza's 'Ethics': A Critical Guide begint met de kwestie van de zgn. identiteitsthese", waarin ik nadere informatie gaf over het door Yitzhak Y. Melamed geredigeerde boek Spinoza's ‘Ethics'. A Critical Guide [Cambridge University Press [Series; Cambridge Critical Guides], May 2017], wil ik hier graag even terugblikken op en nadere informatie geven over deze Duitse uitgave van zeventien jaar eerder:

Klaus Hammacher, Irmela Reimers-Tovote & Manfred Walther [Hrsg.], Zur Aktualität der Ethik Spinozas: Medizin/Psychiatrie, Ökonomie, Recht, Religion: Spinoza in der Geschichte der philosophischen Ethik [Schriftenreihe der Spinoza-Gesellschaft, Bd. 7]. Königshausen & Neumann, 2000 – 494 pagina’s -  Amazon – books.google

Kurzinhalt: Spinozas Ethik basiert, anders als die vor allem in Deutschland dominanten Ethik- Konzeptionen, auf einer Affektenlehre. Angesichts der Neubelebung der Theorien der Emotionalität oder Affektivität, auch in zahlreichen Humanwissenschaften, prüfen die hier präsentierten Texte, welchen Ertrag Spinozas Ethik für die Grundlagendiskussion in Medizin/Psychologie, Ökonomie, Recht/Politik und Religion bringt. Auf die Darlegung ethischer Grundfragen in diesen Disziplinen durch Fachwissenschaftler folgen Beiträge, welche, teils in ausdrücklicher Auseinandersetzung mit den fachwissenschaftlichen Ansätzen, den Beitrag einer spinozanisch geprägten Ethik sichtbar zu machen. Vorangestellt sind eine Übersicht über Grundpositionen in der gegenwärtigen Ethik-Diskussion und eine Exposition der affekttheoretischen Begründung der Ethik Spinozas, und den Schluß des Bandes bilden Arbeiten, welche Stellung und Eigentümlichkeit der Ethik Spinozas in der Geschichte der philosophschen Ethik behandeln. [..] Die Herausgeber Klaus Hammacher ist em. Prof. für Philosophie an der Universität Aachen; Manfred Walther ist Prof. für Philosophie in Hannover; Irmela Reimers-Tovote ist akademische Rätin für Erziehungswissenschaft an der Universität Hannover.

Inhaltsverzeichnis

Vorwort  7

I. Teil: Spinozas Ethik im Kontext

1. Julian NIDA-RÜMELIN Grundmodelle der praktischen Philosophie 11
2. Klaus HAMMACHER Spinozas Ethik als Affektenlehre: Ansatz und Entfaltung 27
3. Manfred LAUERMANN Spinozanische Ethik und Wissenschaft: Carneri, eine Miszelle – Freud, eine Fußnote. Darwin, ein Exkurs 57
4. Alois K SOLLER Das Verhältnis des Menschen zum Tier nach Spinoza: Zur Ethik der Ökologischen Beziehungen 101

II. Teil: Ethik und Medizin

5. Fritz HARTMANN Ethik in der Medizin als Diskurs über nicht restlos lösbare sittliche Spannungslagen 115
6 Dieter BIRNBACHER Spinoza zu Fragen der Diagnose und Therapie 153
7 Reiner WIEHL  Spinoza und das psychophysische Problem 173

III. Teil: Ethik und Ökonomie

8. Gisela KUBON-GILKE Glück und Tugend aus institutionenökonomischer Sicht 197
9. Rudolf SCHÜBLER Zur Konvergenz von Moral und Eigeninteresse  229

IV. Teil: Ethik, Recht und Politik

10. Michael KAHLO: Zur Verhältnisbestimmung von Ethik und Recht im Anschluß an die Denkbewegung von Hobbes über Rousseau zu Kant 243
11—Marcel SENN Ethik und Recht bei Kant und Spinoza 279
12 Alexandre MATHERON Ethik und Politik bei Spinoza (Bemerkungen zur Funktion von E 4LS37A2) 317

V. Teil: Ethik und Religion

13 Ulrich BARTH Ethos und Religion 331
14. Manfred WALTHER Erkenntnis und Gehorsam: Religion und Ethik nach Spinoza 363
15. Felix KRÄMER Aberglaube, Offenbarung und Vernunftreligion 381
16. Gäbor BOROS Beste oder wahre Philosophie? Bemerkungen zu Spinozas Brief an Albert Burgh 391
17. Ze'ev LEVY Über die Einflüsse jüdischer Philosophen auf Spinozas Kurzen Traktat und auf seine Ethik 403

VI. Teil: Spinoza in der Geschichte der philosophischen Ethik

18. Robert SCHNEPF Variationen der Frage nach dem Guten: Metaethische Überlegungen bei Aristoteles, Spinoza und Kant  421
19. Atilano DOMINGUEZ Die Ethik Spinozas - zwischen Aristoteles und Kant  453
20. Thomas KISSER Freiheit, die wir meinen: Ethik als Metaphysik oder Primat der praktischen Philosophie? 479

Recensie(s)

Veel recensies heeft het werk waarschijnlijk niet gehad. De Duitse Spinoza-bibliografie vermeldt alleen een bespreking in een Spaans blad van het hoofdstuk van Atilano Domínguez in het werk. Niet vermeld wordt de (korte) bespreking van “deze indrukwekkende bundel” door H. De Dijn, in: Tijdschrift voor Filosofie, 63ste Jbarg., Nr. 2 (TWEEDE KWARTAAL 2001), pp. 438-439

De Dijn schrijft:

Met deze indrukwekkende bundel (uit de 'Schriftenreihe der [Deutschen] Spinoza- Gesellschaft') willen de uitgevers de bijdrage onderzoeken van Spinoza aan een grondslagendiscussie die de band tussen ethiek en affectleer niet uit de weg gaat. Men hoopt aldus aan te knopen bij de groeiende belangstelling voor deze problematiek in verschillende menswetenschappen.
Het eerste deel bevat een overzicht van hoofdposities in de huidige ethiek-opvatting en een uiteenzetting van de band tussen affectleer en ethiek bij Spinoza. De volgende delen behandelen achtereenvolgens de relevantie van Spinoza's denken voor: ethiek en geneeskunde; ethiek en economie; ethiek, recht en politiek; ethiek en religie. Het laatste deel bevat bijdragen over de eigen plaats en betekenis van Spinoza in de geschiedenis van de filosofische ethiek.
Het boek wil vooral een leemte opvullen: Spinoza's filosofie eindelijk volwaardig laten deelnemen aan de discussie over ethiek in Duitsland, op een ogenblik dat in talrijke wetenschappen de problematiek van de affectiviteit of van de emoties volop in de belangstelling staat. Juist Spinoza's denken kan in deze context een verhelderende rol spelen.

 H. De DIJN

In 1990 verscheen zo’n Spinoza-verzamelband, waaraan ik een eerder blog wijdde, waarin ik de inhoud reconstrueerde van

Martin Schewe & Achim Engstler (Hrsg.), Spinoza. Frankfurt am Main [e.a.], Peter Lang, 1990 - 300 S.
Eén bespreking liet zich vinden, van De Dijn in Tijdschrift voor Filosofie, 55ste Jaarg., Nr. 2 (JUNI 1993), pp. 350-351. Hij schrijft:

"Deze ,,Reader" wil Studenten en andere geïnteresseerden op korte en gedegen wijze introduceren in de belangrijkste thema's en onderdelen van de filosofie van Spinoza door het aanbieden van een verzameling belangrijke, vooral probleem-geörienteerde en soms moeilijk te vinden artikelen of excerpten. In een laatste hoofdstuk zijn ook bijdragen opgenomen betreffende de evolutie van de Spinoza-receptie (vooral in Duitsland). Naast teksten van historisch gezien invloedrijke auteurs (o. m. Fischer, Freudenthal, Wolfson, Strauss, Hampshire) zijn tevens recentere teksten opgenomen, ook uit de Anglo-Amerikaanse filosofie (waar de Spinoza-studie een steeds grotere vlucht neemt). Na een drietal historisch georiënteerde studies (Specht, Freudenthal, Hecker), volgen bijdragen over kennisleer en méthodologie (Wolfson, Walther, Röd), over metafysiek (Fischer, Hampshire, Bennett, Schwemmer), over moraalfilosofie (Bartuschat, Naess, Frankena) en over religiefilosofie en politieke filosofie (Strauss, T. de Vries, Menzel). Dat vooral origínele duitstalige teksten zijn opgenomen, lijkt vanzelfsprekend. Toch is het ietwat verwonderlijk dat van de omvangrijke en belangrijke Franse Spinozaliteratuur noch van vroeger (Delbos, Brunschvicg, etc. ) noch van de laatste 25 jaar (ik denk alleen al aan Guéroult, Alquié en Matheron ) niet één tekst is terug te vinden."

Tenslotte wijs ik op

Michael Hampe, Robert Schnepf (Hrsg): Baruch de Spinoza: Ethik in geometrischer Ordnung dargestellt. [Klassiker auslegen Bd. 31]. Akademie Verlag [De Gruyter], 2006 – books.google

Ursula Renz werkte mee en schreef mee aan de inleiding ervan.

Inhalt
1. Einleitung: Spinozas Ethica ordine geometrico demonstrata - Michael Hampe / Ursula Renz / Robert Schnepf
2. Explaining Explanation and the Multiplicity of Attributes - Michael Della Rocca
3. Die eine Substanz und die endlichen Dinge (1p16–28) - Robert Schnepf
4. Das Problem des Nezessitarismus (1p28–36) - Dominik Perler
5. Spinoza und die Identitätstheorie (2p1–2p13) - Michael Pauen
6. Die Definition des menschlichen Geistes und die numerische Differenz von Subjekten (2p11–2p13s) - Ursula Renz
7. Spinoza's Physics - Stephen Gaukroger
8. Die Erkenntnisarten (2p38–2p47) - Christof Ellsiepen
9. Der Conatus: Dreh- und Angelpunkt der Ethik - Thomas Cook
10. Liebe und Haß (3p13–21): Intentionalität, Repräsentation und Bewußtsein - Francis Amann
11. Imitation der Affekte und zwischenmenschliche Beziehungen - Pierre-François Moreau
12. Menschliche Unfreiheit und Desillusionierung (4praef–4p18) - Jean-Claude Wolf
13. Grundzüge der politischen Philosophie Spinozas (4p37s2) - Manfred Walther
14. Die Theorie des Guten im 4. Teil der Ethik - Wolfgang Bartuschat
15. Das vernunftgeleitete Leben freier Menschen - Michael Hampe
16. Ethik als Heilkunde des Geistes (5p1–5p20) - Herman De Dijn
17. Die dritte Gattung der Erkenntnis und die vernünftige Liebe Gottes - Thomas Kisser
18. Bemerkungen zur Unsterblichkeit der Seele bei Spinoza - Alexandre Matheron

In 2011 vertaald en bij Brill uitgekomen als  Michael Hampe, Ursula Renz & Robert Schnepf (Eds.), Spinoza's Ethics. A Collective Commentary
Daaraan werd in het commentaar op de Ethica een hoofdstuk weggelaten (Liebe und Haβ van Francis Amann) en is er een toegevoegd (What Freedom Means, Jens Kulenkampff). Voorts werd een deel CONTEXT AND RECEPTION toegevoegd met hoofdstukken door
Wiep van Bunge, Spinoza and the Idea of a Scientific Moral Philosophy
Ursula Goldenbaum, The Pantheismusstreit – Milestone or Stumbling Block in the German Spinoza Reception?

Aanvulling:
cf. blog van 16 augustus 2019 [waarin het uitgebreid gaat over:]

Norbert Altwicker (Hrsg.), Texte zur Geschichte des Spinozismus. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1971 - 415 pp.