Carlos Fraenkel vergeleek Spinoza’s Deus sive Natura met Maimonides’ God

Aan leiding voor dit blog wordt de vraag van Henk Keizer, die hij stelde in een reactie op het blog van vrijdag 25 augustus 2017: “Deus sive Natura – hoe die ‘formule’ te lezen?”

Stan, kunnen we het er ook over eens zijn dat, als Spinoza 'Deus' (in welke naamval ook) gebruikt, hij daarmee de God van de definitie bedoelt, de actieve substantie, zonder de modi?

Deze vraag gaat terug op vele discussie die wij hadden, vooral n.a.v. het lezen (en uitleggen) van hetgeen Spinoza in 2/3 en 2/4 schrijft, waar hij de idea Dei invoert. Die discussie is over vele blogs uitgebreid en heeft ons een lange tijd bezig gehouden. Mijn antwoord moet zijn: ja en nee. Ja, uiteraard verwijst Spinoza met ‘Deus’ naar de God van zijn definitie (in 1/6). Maar die God bestaat niet ‘zonder modi’. Dus ook: nee. Juist vanwege het feit dat Spinoza’s God een “actieve substantie” is, waarnaar ook Henk zelf gelukkig verwijst, of zoals Spinoza in 2/3s God aanduidt als de “actuosa essentia” (Gods werkende wezen, vertaalt Henri Krop), doe je Spinoza tekort als je om zicht te krijgen op ‘zijn God’ alleen maar naar de definitie zou kijken die God als het “ens absolutè infinitum” omschrijft, zonder te kijken naar wat die aldus gedefinieerde God doet – zonder om te zien naar het handelen en naar wat die actuosa essentia betekent en presteert.

Verdere en overtuigende toelichting gaat me ook nu niet lukken. Daarom verwijs ik naar een boeiend, gedegen, lang, maar m.i. goed leesbaar artikel van Carlos Fraenkel, “Maimonides’ God and Spinoza’s Deus sive Natura.” In: Journal of the History of Philosophy, vol. 44, no. 2 (2006) 169–215 – te vinden op academia.edu

Fraenkel laat zien dat Spinoza's Deus sive Natura geen revolutionaire breuk met het Middeleeuwse aristotelisch-scholastieke denken vormde, maar daarvan juist een verdere opheldering is. Gaandeweg het artikel worden heel wat aspecten van Deus sive Natura behandeld.

Het gaat hem erom te laten zien: the metamorphosis of the God of Maimonides into the God of Spinoza. Er is veel overeenkomst, alleen ontkent Maimonides elke lichamelijkheid bij God, terwijl Spinoza de extensie als een attribuut van God ziet (zonder dat dit lichamelijkheid van God betekent, want de lichamelijke substantie is één, ondeelbaar en onveranderlijk).

Enige grepen uit het betoog.

over Maimonides (je proeft er Spinoza doorheen…):
God’s intellectual activity comprises two components: God forms the idea of himself or his essence (self-intellection), and of all things that follow from his essence (intellection of the form of all existents). [p185] … knowing himself as the first cause of nature and thereby knowing everything that follows from himself… seems to allow the following inference: [..] God’s “actions” in nature are the object of his knowledge. The object of God’s knowledge is his essence. God’s essence, as we saw above, is the “act” of God’s self-intellection. Ergo God’s “act” of self-intellection is identical to his “actions” in nature. As far as the nature of “all existents” and their interconnection is concerned, God, therefore, is nature. One and the same act is God’s self-intellection, the intellectual cognition of all that follows from God, and the form of “all existents.” [...] there is only one act that is perceived in two ways: as constituting God’s essence and as the form of “all existents. […] God who somehow is the totality of existents [192]

Finally, Spinoza unified God’s cognitive activity, through which he forms an idea of his essence and of everything that follows from his essence, and God’s “extending” activity hrough which he produces the physical world. As a consequence, Spinoza was now in a position to give a consistent account of God’s activity as one act perceived as thought and extension. [p. 204]

Commentaar
Ik heb bij één bewering enige twijfel. Carlos Fraenkel schrijft: “As a consequence, he [Spinoza] no longer conceived the physical world as composed of active form and passive matter, but reduced it to extended substance and its modes. [p. 204] en verderop: “As a consequence of this separation [in thought and extension] the physical world is reduced to extension and its modes. Physical objects thus are not composed of extension and thought in the way physical objects are composed of matter and form in the Aristotelian tradition. [p. 172-73]
Ik weet niet of het slim is om uitdrukkelijk van de ‘physical world’ te gewagen. De wereld der dingen bestaat uit uitgebreide zaken, waarvan in God tevens een idee bestaat (2/13s). Ik denk dat het juist goed is dat Spinoza de wereld niet alleen uit materie laat bestaan, maar uit materie die gekend en te kennen is en zo ook een geestelijk aspect heeft.

In het blog van 31-10-2012 had ik er al op gewezen: “Carlos F. Fraenkel biedt veel downloads aan”