Victor Brochard, “Le Dieu de Spinoza” – een eigenzinnige interpretatie

Het artikel dat Victor Brochard schreef en de titel meegaf “Le Dieu de Spinoza” en dat verscheen in de Revue de Métaphysique et de Morale van 1908 (pp. 129-163), werd door hemzelf nog eens opgenomen in: Victor Brochard, Études de philosophie ancienne et de philosophie moderne [Recueillies et précédées d'une introduction par V. Delbos. Paris: Alcan, 1912. - XXVIII, 560 pp, pp. 332-370] wordt tegenwoordig vele malen opnieuw uitgegeven. Zo is er de heruitgave in de Fb Editions [december 2014 - 34 pagina’s], door CreateSpace Independent Publishing Platform [29 décembre 2016 - 38 pagina’s].

[Spinoza kijkt hier de andere kant op]

De tekst is ook op internet geplaatst: door Hyper-Spinoza [cf.] en Wikisource waar de heruitgave van Victor Brochard’s Études de philosophie ancienne et de philosophie moderne van J. Vrin, 1926 (pp. 332-370) is gedigitaliseerd [cf.]

Victor Brochard (1848-1907) was een Franse filosoof die gespecialiseerd was in de antieke Griekse filosofie. Zijn boek over de Griekse sceptici is intensief gelezen door Friedrich Nietzsche. [cf. wiki]

Zouden degenen die zijn (nu) boekje Le Dieu de Spinoza ter hand nemen vooraf weten dat Brochard met een betoog komt, waarin hij Spinoza een heel andere God toedicht dan zoals in het algemeen wordt opgevat?

Victor Delbos (1862-1916), een Franse geleerde die studie maakte van Spinoza, Kant, en de na-Kantiaanse filosofie (waar hij een antipathie tegen had)  en als eerste een Franse publicatie over Husserl schreef (in 1911) en die zoals we hiervoor zagen een inleiding schreef voor de verzamelbundel van Brochard uit 1912, schreef in zijn Le spinozisme, dat postuum in het jaar van zijn dood in 1916 uitkwam, zoals te lezen in de heruitgave van Vrin uit 2005 die books.google laat zien, op p. 71 (vrij vertaald *):

Het is al lange tijd de huidige en dominante interpretatie dat de God van Spinoza geen persoonlijkheid of zelfbewustzijn heeft. Die opvatting werd echter betwist, en met argumenten die aantonen in ieder geval dat de kwestie serieus verdient te worden genomen en zorgvuldig te worden overwogen. Bij ons in Frankrijk in het bijzonder heeft Victor Brochard betoogd dat Spinoza's God de God is van de joodse traditie, dus in wezen een persoonlijke God.  

Ik vermoed dat Willy Schuermans van het blog “Spinoza Kring Lier” hiervan niet op de hoogte was. Hij schreef in een blog van 10-07-2017, “Lezend in de Ethica (1): god of materie? of god én materie?”:

Alexandre Matheron, eminent Frans Spinoza-kenner, kreeg na een lezing eens de vraag voorgeschoteld of Spinoza wel in God geloofde? Matheron antwoordde hem, dat Spinoza zeker wel in god geloofde: zijn god, de God van Spinoza. [voetnoot: Matheron, die zijn klassieken kent, citeert in die boutade niet meer dan de titel van een essay van Victor Brochard (1848-1907): Le Dieu de Spinoza.]

Het lijkt me geen juiste mededeling: alsof Matheron zou menen dat Brochard de juiste interpretatie van de God van Spinoza gaf. Wel denk ik dat Delbos een belangrijke opmerking maakte en dat de "God van Spinoza" nog altijd goed bestudeerd moet worden en dat niet de te gemakkelijke opvatting moet worden aangehangen dat Spinoza's God helemaal geen God was en dat Spinoza simpelweg een atheïst genoemd kan worden. We moeten 'gewoon' beter proberen erin te komen wat Spinoza met God precies bedoelde.

 *) letterlijk staat er:

Ainsi conçu, le Dieu de Spinoza est-il décidément tel qu'il ne possède ni personnalité ni conscience de soi? Ç'a été pendant longtemps l'interprétation courante du I spinozisme. Elle a été pourtant contestée, et par des arguments qui montrent au moins que la question mérite d'être reprise et d'être examinée avec soin. Chez nous en particulier Victor Brochard a soutenu que le Dieu de Spinoza est le Dieu de la tradition juive, donc un Dieu essentiellement personnel.