maandag 13 november 2017

Heroverweging van mijn eerdere commentaar op het Spinoza-boekje van Roger Scruton


Deze week moest ik lange tijd in het ziekenhuis voor controles doorbrengen en zocht daarvoor een niet te dik en zwaar boekje uit mijn boekenkast. Ik koos het Spinoza-boekje van Roger Scruton dat ik jaren geleden meermalen las. En nu zag ik dat ik het ten onrechte almaar negatiever was gaan beoordelen. Waardoor ik geen oog meer had voor het vele goede dat hij bood. Ik heb er nu spijt van dat ik zijn inleiding niet meenam in het overzicht dat ik gaf van m.i. goed bruikbare boeken bij een beginnende bestudering van de Ethica. Daar kan ik nu niet meer bij, maar ik zou het er alsnog bij willen zetten, want ik genoot nu van zijn heldere uiteenzettingen. Ja, hij heeft ook enig commentaar op Spinoza en geeft aan dat Spinoza sommige dingen verkeerd zag. Maar dat moet kunnen, uiteraard.


In hoofdstuk 1 biedt hij een mooie tekst over leven en werk van Spinoza. De voorlaatste zin past mooi bij een discussie die we hier recent nog hadden: “Door te kiezen voor de universele taal van onze cultuur schreef Spinoza het laatste Latijnse meesterwerk, waarin de subtiele concepten van de middeleeuwse filosofie tegen zichzelf worden gebruikt en volledig worden ontkracht.” [p. 28]
En in het volgende hoofdstuk, Achtergrond, schrijft hij: “We moeten dan ook wel concluderen dat Spinoza’s ideeën uit zijn jeugd niet zozeer werden beïnvloed door filosofen als Descartes, die hij pas later ontdekte, als wel door joodse en mohammedaanse schrijvers uit vroegere eeuwen, wier denkbeelden de grondslag vormden voor het joodse gedachtegoed van die tijd.”[p. 30] “Juist door die totaalvisie van de aristotelische en de scholastieke filosofie kon Spinoza zijn theorie van het universum opbouwen: een theorie die precies toont hoe wij de wereld kunnen kennen, erin kunnen handelen en er ons geluk kunnen vinden. Spinoza’s prestatie was dat hij aantoonde dat de mens en zijn wereld een onlosmakelijk geheel vormen en dat de mens zelf zowel meester als dienaar is van het lot dat hem creëert.” [p, 31-32]
Ik citeer nog één zin (uit vele die ik heb gemarkeerd). “Spinoza was zich bewust van een ernstig bezwaar tegen die laatste suggestie, namelijk dat een reeks axioma’s en definities niet is samengesteld uit ‘ideeën’(wat zulke ideeën dan ook mogen zijn) maar uit woorden, en uit een woord kan de betekenis nooit rechtstreeks worden afgelezen. Alleen n de context van het systeem als geheel kan de inhoud van een axioma nader worden verklaard. Maar hoe kunnen we garanderen dat er slechts één consistente interpretatie van het systeem bestaat en dat die interpretatie door de verlichte lezer zal worden begrepen?” [p. 42-43]
Hij geeft aan dat Spina uitgaat van een “verborgen veronderstelling”, namelijk dat de wereld begrijpelijk is voor de rede en dat de oorzakelijkheid van de wereld tegelijk en werkelijk een ‘oorzakelijkheid van de rede’ is. Maar zo verborgen of weggestopt lijkt die veronderstelling mij niet, als je b.v. naar de parallelliteitspropositie (2/7) kijkt.
Interessant vind ik hoe Scruton beschrijft hoe Spinoza het aloude onderscheid tussen substantie en attributen herschrijft als dat tussen substantie en modi. En zo kom je veel tegen dat tot verheldering leidt.
Kortom, ik laat mij deze keer minder beïnvloeden door kritische opmerkingen van Scruton waar ik mij niet in kan vinden, en liet mij veelmeer meenemen in de vele positieve en verhelderende opmerkingen die hij maakt.
Ik kan me nu veel meer vinden in de bespreking die Mark Behets op 09-05-2013 op Spinoza in Vlaanderen gaf en beveel het boekje nu dan ook van harte ter lezing aan. 
Voor degenen die het niet hebben kan ik meedelen dat iemand de oorspronkelijke Engelse versie als PDF op internet heeft geplaatst.

Blogs over Roger Scruton of waarin hij voorkomt
25-04-2008: Hoe Spinoza van Roger Scruton werd aanbevolen
24-07-2009: Roger Scruton (1944) over Spinoza
06-03-2010: Spinoza's Deus quatenus. Ofwel Spinoza's perspectivisme
10-05-2013: Roger Scruton (1944) over Spinoza blijft spannend
23-10-2013: Was dat van Spinoza een ontologisch godsbewijs? [1] [Over volgens Scruton De verborgen veronderstelling in Spinoza]
27-03-2014: Roger Scruton's Spinozaboekje krijgt nieuwe cover
20-06-2016: Roger Scruton: "Spinoza's metafysica bevat een fatale fout"
14-11-2016: Proberen Amerika's keuze voor Trump te begrijpen [4] met behulp van Spinoza en Roger Scruton

5 opmerkingen:

  1. Stan,
    ik ben niet thuis en kan het boekje niet even uit mijn boekenrek nemen, maar ik meen dat Scruton toch negatief was over het vijfde hoofdstuk van de Ethica. Noemt hij het niet onleesbaar?
    (Geen schrik voor mijn 'niet thuis' zijn, dat was niet zoals jij, ik ben op vakantie.)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Stan, de algemene boodschap van je bericht is duidelijk en die is het belangrijkste. Daar zou een reactie over moeten gaan. Die boodschap stel ik op de voorgrond, maar ik wil een opmerking maken over een klein onderdeel. Refererend aan een recente discussie op dit blog, geef je met instemming een citaat: "waarin de subtiele concepten van de middeleeuwse filosofie tegen zichzelf worden gebruikt en volledig worden ontkracht.” Hoe werkt dat? Voorbeelden van middeleeuwse concepten zijn 'substantie' en 'attributen'. Spinoza gebruikt in de universele Latijnse taal dezelfde termen, maar geeft er een andere invulling aan. Heeft hij de middeleeuwse concepten nu tegen zichzelf gebruikt en daarmee volledig ontkracht?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Henk, Het citaat dat je aanhaalt was uiteraard een speelse knipoog naar ons debat over 1/17s. Hiermee is m.i. niet gezegd dat dit voor alle concepten geldt en niet voor die welke Spinoza in het geometrische deel gebruikt, zoals substantie en attributen. Die neemt hij over, maar geeft er een heel eigen betekenis aan. Maar in sommige scholia en in mijn ogen zeker in 1/17s gebruikt hij begrippen van de scholastici die hij tegen hen gebruikt. Ik weet dat jij dat niet zo ziet - vandaar 'knipoog'. Moet kunnen, soms, toch?
    Het lijkt mij geen zin te hebben dat we de discussie nu naar deze bewering verleggen.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Bedankt voor de vermelding van mijn recensie Stan. Was een aanleiding om ze nog eens te herlezen. Viel me nu op dat ik de uitleg van Scruton over adequate ideeën niet meer als correct beschouw - maar misschien heb ik zijn uitleg verkeerd begrepen. Onlangs was er in het VRT prgramma Wanderlust een uitzending over Scruton. Scruton blijkt nooit van zijn Anglicaans geloof te zijn gevallen. Hoeft uiteraard niet - Spinoza is niet zo incompatibel met religie, zolang men dit op een verlichte manier interpreteert.

    BeantwoordenVerwijderen