Gastblog van Henk Keizer met een “Gedetailleerde analyse van Ethica 1/17s”

Henk Keizer is er nog eens goed voor gaan zitten om een gedetailleerde stap-voor-stap analyse van de tekst van het scholium van 1/17s te maken – in de linker kolom Spinoza’s tekst, in de rechterkolom zijn vaststellingen en opmerkingen erover. De zo – in een tabel - ontstane blokjes zijn genummerd, wat de bespreking ervan kan vergemakkelijken. Henk bood het aan als zijn derde gastblog in korte tijd.

Ik, Stan Verdult, zal, als gastgever van dit blog, pas in latere instantie mijn al dan niet instemming betuigen. Voor nu wil ik volstaan met constateren dat Henk Keizer gedegen werk heeft geleverd, wat het inzicht in de niet-eenvoudige scholium-tekst kan helpen verbeteren. Daarvoor zeg ik hem, mogelijk mede namens bezoekers van dit blog, alvast hartelijk dank.

Gedetailleerde analyse van Ethica 1/17s

1	En verder, om hier ook iets te zeggen over het verstand en de wil die we God gewoonlijk toeschrijven: als het verstand en de wil tot de eeuwige essentie van God behoren,	Opvatting scholastici
2	moet onder elk van deze twee attributen iets geheel anders worden verstaan dan de mensen gewoon zijn er onder te verstaan. Want het verstand en de wil die Gods wezen zouden uitmaken, zouden hemelsbreed van ons verstand en onze wil moeten verschillen en zouden er in geen enkel opzicht mee overeen kunnen komen behalve in naam: precies zoals het sterrenbeeld de Hond en het blaffende dier de hond met elkaar overeenkomen.	Stelling/conclusie van Spinoza waar de opvatting van de scholastici toe leidt
3	Ik zal dat als volgt bewijzen.	Wat nu volgt, is Spinoza’s  bewijs voor zijn stelling/conclusie dat volgens de leer van de scholastici Gods verstand en het menselijk verstand zouden verschillen als dag en nacht.
4	Als het verstand tot de goddelijke natuur behoort, zal het niet, zoals het onze, van nature later dan (zoals de meesten vinden) of gelijktijdig zijn met de dingen die het begrijpt, aangezien qua causaliteit het eerste van alle dingen is (door 1/16). Integendeel, indien de waarheid en de formele essentie van de dingen is zoals ze is, omdat ze objectief zo in Gods verstand bestaat.	Hierin zouden het goddelijke en het menselijke verstand verschillen (als de opvatting van de scholastici waar is dat Gods verstand tot zijn wezen behoort).
5	Daarom is Gods verstand, voor zover we ons voorstellen dat het Gods essentie uitmaakt, in feite de oorzaak van de dingen, zowel van hun essentie als hun bestaan.	Dit is de consequentie van de opvatting van de scholastici. Hierin de stelling van Spinoza dat Gods wezen de oorzaak is van zowel de essentie als het bestaan van de dingen (zie volgende blokje).
6	…. Omdat Gods verstand dus de enige oorzaak van de dingen is, namelijk zowel van hun wezen als van hun bestaan, zoals we hebben aangetoond, moet het zelf noodzakelijk van de dingen verschillen, zowel qua wezen als qua bestaan.	Conclusie van Spinoza waar de opvatting van de scholastici toe leidt.
7	Het veroorzaakte verschilt immers van zijn oorzaak, juist in dat wat het van zijn oorzaak heeft.	Met deze stelling onderbouwt Spinoza zijn juist genoemde conclusie. Het is dus zijn stelling, die hij als waar beschouwt en verder toepast. Verder te noemen ‘verschil-stelling’.
8	Bijvoorbeeld: de mens is de oorzaak van het bestaan, maar niet van de essentie van een andere mens, want die is een eeuwige waarheid. Daarom kunnen ze in essentie geheel overeenkomen, maar kan het niet anders dan dat ze in hun bestaan verschillen. Dus als het bestaan van de een ophoudt, zal daardoor dat van de ander nog niet ophouden; maar als het wezen van de een zou kunnen worden vernietigd en onwaar zou kunnen worden, zou ook het wezen van de ander worden vernietigd.	In het voorbeeld lijkt hij zijn stelling te gaan toepassen op de leer van de scholastici. Die hebben een andere opvatting van essentie dan Spinoza. Wat bij Spinoza de natuur van de dingen is (het overeenkomstige in dingen), is bij hen de essentie van de dingen. Hij laat zien waar de verschil-stelling bij hen toe zou leiden: dat mensen noodzakelijk verschillen qua bestaan, maar niet qua essentie. Hij laat in het voorbeeld zien dat zijn verschil-stelling geldt ten aanzien van het bestaan. Daaruit gaat hij nu concluderen dat ze algemeen geldt.
9	Daarom moet een ding dat de oorzaak is van zowel de essentie als het bestaan van een gevolg, van dat gevolg verschillen zowel qua essentie als qua bestaan.	Hij zegt nu: als een ding oorzaak is van zowel essentie als bestaan, dan moet het van het gevolg verschillen zowel qua essentie als qua bestaan. Hij heeft het in het voorbeeld alleen laten zien m.b.t. het bestaan, maar op basis daarvan veralgemeniseert hij de regel.
10	Gods verstand is de oorzaak van zowel de essentie als het bestaan van ons verstand;	In de opvatting van de scholastici is Gods verstand Gods wezen en is dus oorzaak van zowel de essentie als het bestaan van ons verstand (anders dan in het voorbeeld van de mens). Deze regel geldt als Gods verstand tot zijn wezen behoort. Het is een ‘scholastieke’ regel. Ze geldt voor Gods verstand zoals scholastici dat begrijpen en ook voor de essentie zoals scholastici die begrijpen.
11	dus Gods verstand, voor zover we ons voorstellen dat het Gods essentie uitmaakt, verschilt zowel in essentie als bestaan van het onze en kan er in niets behalve in naam mee overeenkomen,	Nu past Spinoza de gevonden algemene toepassing van de verschil-stelling (als … dan) toe op het scholastieke begrip van Gods verstand en op het scholastieke begrip van essentie. Het is een toepassing van de verschil-stelling op de scholastieke leer. Daarom betekent verschil in essentie van het verstand hier niet zomaar een verschil, maar een verschil in de natuur van het verstand. Als Gods verstand tot zijn wezen zou behoren, zou de natuur van Gods verstand hemelsbreed verschillen van de natuur van ons verstand. Ze zouden alleen de naam gemeen hebben.
12	zoals we wilden bewijzen.	Hier eindigt het bewijs, dat begon met: ik zal dat als volgt bewijzen.

 

Spinoza past zijn verschil-stelling, die hij als een waarheid beschouwt, toe op de scholastieke leer en daarmee laat hij zien waar de scholastici uitkomen in hun eigen leer als ze aannemen dat Gods verstand tot zijn essentie behoort.

De uitspraak dat de essentie van een mens een eeuwige waarheid is kan niet beschouwd worden als een weergave van Spinoza’s opvatting, maar moet gezien worden als Spinoza’s vertolking van de opvatting van de scholastici.

Henk Keizer