vrijdag 20 oktober 2017

Er is behoefte aan een Nederlands Spinoza Woordenboek

Van Maarten van Buuren zou volgend jaar verschijnen Spinoza in vijftig sleuteltermen. Henk Keizer heeft al een paar maal uitgesproken wel iets te verwachten van het ‘project van Van Buuren,’ zoals in reactie op dit blog: “We mogen wat verwachten van zijn analyse van sleutelbegrippen op basis van een systematische inventarisatie van het gebruik van termen. Die onderneming heeft haast per definitie wetenschappelijke pretentie. Het is een aanpak die de Spinozastudie vooruit kan helpen. Het is het soort analyse dat mij aanspreekt. Het kan leiden tot nieuwe inzichten (in een wervingsfolder was daar al sprake van)en kan ook een belangrijke steun zijn bij het maken van vertalingen. Het zal een grote aanwinst zijn om die informatie handzaam bij elkaar te hebben. Maar onze verwachtingen mogen ook weer niet te hooggespannen zijn. Het zijn wel erg veel sleutelbegrippen waarin in korte tijd al die informatie over is verzameld. Wat ook voorzichtig maakt is dat deze analyses niet hebben geleid tot goede vertalingen van de definities van de basiseenheden van Spinoza's systeem.
Er was al eens een internationale uitgave aangekondigd. Hoe zou het staan met de Historical Dictionary of Spinoza and Spinozism? Nooit meer iets van gehoord. Zou in 2013 verschijnen (cf. blog of type die titel maar in Google en zie de aanbiedingen).
Wel verscheen eerder van Charles Ramond
Dictionnaire Spinoza (2007) [cf. Editions Ellipses] Cf. Inhoudsopgave [PDF]. Het was de opvolger van het eerder verschenen Le vocabulaire de Spinoza (1999) van Charles Ramond [cf. Editions Ellipses], maar volgens deze recente tweet van de uitgever zouden ze allebei nog verkrijgbaar zijn.


Begrippen als Vérité éternelle of Essence treffen we er niet in aan. Hier een voorbeeld dat wel in Dictionnaire Spinoza te vinden is (nu Van Buuren nog…):

Absurde
(absurdus)
􀁚 « Certaines choses existant dans la nature […] m’ont paru jadis vaines, sans ordre, absurdes » < quaedam naturae […] mihi antea vana, inordinata, absurda videbantur > (L 30 à Oldenburg, 1665).
􀁜􀁚 Cette déclaration de Spinoza fait partie des nombreuses traces de l’angoisse existentielle réelle à partir de laquelle, et contre laquelle, s’est édifi ée la doctrine de l’Éthique. Les premières pages du TRE évoquent par exemple avec la dernière insistance les incertitudes quasi mortelles du jeune Spinoza sur la nature des biens à rechercher : « je me voyais en effet dans un extrême péril < in summo periculo >, et contraint de chercher de toutes mes forces un remède, fût-il incertain ; de même un malade atteint d’une affection mortelle < veluti aeger lethali morbo laborans >, qui voit la mort imminente < mortem certam > s’il n’applique un remède, est contraint de le chercher, fût-il incertain, de toutes ses forces, puisque tout son espoir est dans ce remède < nempe in eo tota ejus spes est sita > ». Un monde absurde serait un monde « sans ordre », c’est-à-dire un monde dans lequel les combinaisons chimériques deviendraient possibles. Une telle possibilité n’a jamais cessé de préoccuper Spinoza, s’exprimant sous la forme d’exemples cocasses (TRE § 34 ; « éléphant passant par le trou d’une aiguille » ; § 38 : « mouche infi nie », « âme carrée » ; § 40 : « cadavres qui se promènent » ; E I 8 sc 2 : « hommes naissant de pierres », « arbres parlants » ; TP 4/4 : « tables » qui « mangent de l’herbe »), ou de traits d’humour particulièrement noirs : « je l’affi rme alors […] : si quelque homme voit qu’il peut vivre plus commodément suspendu au gibet qu’assis à sa table, il agirait en insensé en ne se pendant pas » (L 23 à Blyenbergh, 13 mars 1665).
􀁛􀁜􀁚 De ce point de vue, le système spinoziste de la nécessité et de l’ordre rationnel de la nature ne correspondrait pas à une intuition fondamentale, mais serait plutôt la solution constamment renouvelée à un problème engendrée par le système lui-même : si tous les degrés de puissance sont réalisés dans la nature, comme le veut la doctrine, et s’il n’y a que des choses singulières, et pas de réalités générales, il devient diffi cile de séparer les espèces les unes des autres, et, partant, de refuser les combinaisons les plus absurdes à première vue — autre nom du chaos.
Voir Nature naturante, nature naturée ; Extérieur, intérieur.

11 opmerkingen:

  1. Stan,
    En de “100 woorden over de Ethica van Spinoza” van Robert Misrahi?
    Het is niet letterlijk een ‘woordenboek’ maar toch een fijn naslagwerk en steeds aangenaam erin iets op te zoeken.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Moet ik misschien wat meer doen, Ed, maar mijn herinnering eraan (zie mijn blog van bijna 10 jaar geleden) zit me in de weg...

    http://blog.despinoza.nl/log/robert-misrahi-100-woorden-over-de-ethica-van-spinoza.html

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Stan,
      Ik onthoud vooral dit uit je bespreking:

      “Wat de inhoud betreft ervoer ik Misrahi als een grootmeester. Hij helpt de minder ervaren Spinoza-geïnteresseerde trefzeker en goed verder.
      Toch waag ik één inhoudelijke opmerking: een enkele maal kreeg ik het gevoel dat hij te veel naar de geest toe trok en te weinig aan het lichaam liet, waardoor hij soms de mens als eenheid, als compleet individu iets teveel uit elkaar trok.”
      Het ‘teveel naar de geest’ spreekt mij wel aan als compensatie of aanvulling bij bvb Damasio en de neurobiologie of het louter materialisme van de ‘natuurkunde’.
      (Trouwens bij Deleuze vind ik genoeg aandacht voor het lichaam!)

      Bedankt.

      Verwijderen
  3. Ed,

    Louter naturalisme van de natuurkunde? Wat een vreemd idee heb je daarvan Ed. Pas hebben natuurkundige wetenschappers nog ontdekt dat het hersenwerk niet goed kan kiezen als de twee ogen van iemand een afzonderlijk symmetrisch woordbeeld vormen. Het is een verklaring is voor een vorm van dyslexie. Normaal is er asymmetrie (dominantie van een oog) waardoor de letters onderscheiden en in de juiste volgorde worden herkend door je hersenwerk. Mensen met die vorm van dyslexie kunnen in de nabije toekomst daardoor wellicht echt geholpen worden.
    Ed je gebruikt materialisme in een oud 19 eeuws verband lijkt me, daar was toen in Duitsland een heftig conflict over tussen geest en lichaam. Ook het foute onderscheid tussen organisch en anorganisch stamt nog uit die tijd en bestaat nog slechts in woordgebruik. Het verband tussen de zintuigen, organen en hersenfuncties gaan we hier toch niet opnieuw bestrijden?

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Louter materialisme van de natuurkunde? moet er uiteraard staan en dus gelezen worden in mijn stukje.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ook nog gevonden:
    Spinoza dictionary , edited by Dagobert D. Runes , with a Foreword by Albert Einstein.
    Philosophical Library, New York.
    Aangeschaft via The Book depository voor Euro 13,30 ( 2012)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank, Rob,

      Ik verwijs naar mijn blogs
      Inutilis scientia Spinozana [12] Dagobert D. Runes, propagandist van Spinoza
      http://blog.despinoza.nl/log/inutilis-scientia-spinozana-12-dagobert-d-runes-propagandist-van-spinoza.html

      Goedkope Engelse herdrukken van werk van Spinoza
      http://blog.despinoza.nl/log/goedkope-engelse-herdrukken-van-werk-van-spinoza.html

      Wel aardig om hier de cover te zien van de oorspronkelijke uitgave in 1951
      https://i.pinimg.com/originals/c2/20/c9/c220c90bf42b7ed78e4b053853d0cb43.jpg

      Verwijderen
  6. Stan geeft zijn bijna 10 jaar oude stukje over Robert Misrahi het juiste slotakkoord mee: “Spinoza is moralist - op zíjn manier iemand die ons een weg wijst om goed, dat wil zeggen 'naar onze meest werkelijke natuur', te leven”. Je kunt ook minder vaag zo zeggen naar kennis van de werkelijkheid te leren leven, is in Spinoza’s verstandige bewust-zijnsverband een naar kennis van de werkende natuur streven en dan geen moralisme meer, maar een meer concreet streven dat voor de mens bewijsbare objectieve navolgbare waarde heeft en daarmee meer emanciperende inzichten geeft.

    Opmerkelijk is dat het dynamisch inzicht in de natuur voor Robert Misrahi toen hij jong was zeer eng radicaal en alerminst verstandig werd opgevat: “During his studies at the Sorbonne, Misrahi also became involved with the militant Zionist group Lehi, which was then conducting an insurgency in Palestine against the British. Misrahi was recruited to carry out an attack on British soidiers. During a March 1947 visit to London, Misrahi placed a bomb in the Colonial Club, a recreational facility for students and soldiers from British colonies in Africa and the West Indies. The bomb, which detonated on March 7, 1947, blew out the facility's doors and windows and seriously injured several soldiers".(bron: Wikipedia)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bas,
      jij weet ondertussen dat ik 'naar onze meest werkelijke natuur te leven' lees als naar onze meest werkelijke essentie, of, naar ons meest wezenlijke.
      En ik zie dat niet als de natuur van de bomen en de vogels.
      Kennis van "Het verband tussen de zintuigen, organen en hersenfuncties..." is niet nodig in filosofie. Dat is voor de geneeskunde.

      Verwijderen
    2. Ed ik zou de TIE nog maar eens goed lezen over hoe Spinoza tot zijn filosofisch inzicht komt. De menselijke beperktheid van zijn geest kan niet zonder grote inspanning tot kennis van de bijzondere dingen geraken, zegt Spinoza. De methode die hij hanteert om tot verstandelijke kennis te komen gaat uit van reflectie. Onze gedachten worden dan eerst gericht op datgene dat de waarheid of werkelijkheid van de dingen uitmaakt, alsmede op kennis van ons verstand, zijn eigenschappen en vermogens.
      “Alvorens wij tot de studie van bijzondere dingen overgaan, zal het wenselijk zijn alle hulpmiddelen te bespreken, die ons in staat stellen onze zintuigen beter te gebruiken en systematisch proeven te nemen, die het mogelijk makende zaak welke wij onderzoeken nauwkeurig te definiëren, opdat wij daaruit tenslotte kunnen concluderen volgens welke eeuwige (constante) wetten zij ontstaan is en aldus haar innerlijke natuur leren kennen”, zegt Spinoza en “wanneer ons tevens de werking van onze zintuigen duidelijk is geworden” (TIE). Voor zijn filosofie moet hij dat verband aantonen.
      Toegift:
      “Aangeboren verstandelijke voorstellingen zijn volkomener naarmate zij hun object beter LEREN uitdrukken.” Dus “indien wij niet eerst de werkwijze van het verstand zelf hebben begrepen staan alle begrippen die tot het gebied van het denken behoren, Liefde , Blijheid” etc, volgens Spinoza op losse schroeven (eind TIE).
      “Aangaande het wezen van het denken leren die begrippen ons niets. Het wezen van het denken moeten we veeleer afleiden uit de positieve eigenschappen die het verstand kenmerken “ (zie eind TIE). Voorstellingen van dingen die het verstand uit andere moet afleiden kunnen dan bijvoorbeeld met behulp van wiskunde (opsomming 7 TIE) en kennis van de optica worden bepaald.
      D.w.z., wij moeten een algemeen begrip opstellen waaruit deze eigenschappen NOODWENDIG volgen.” (Slot TIE) "Wij kunnen thans inzien dat het voor alles nodig is al onze voorstellingen af te leiden uit fysieke oorzaken, ofwel uit werkelijk bestaande dingen (...) volgend". (TIE).
      Het causaliteitsbegrip wat hij hier formuleert, is een natuurlijk verbindend wederkerig werkend oorzakelijk begrip. Bovennatuurlijke voorstellingen zijn daarin vals of ingebeeld en niet begrijpelijk tot de natuur behorend definieerbaar. Ze reflecteren de natuur dan niet wetmatig. Zijn kennisleer doet dat wel die verenigt de wetenschappelijke theorie automatisch (intuïtief) met kennis die we in de praktijk van het bestaan verwerven. Onze zintuigelijke percepties en hersenwerk hebben daarbij wel objectieven (lenzen) nodig om die werkende natuur als natuurwetten naar constante maatstaven te kunnen formuleren (kennis leren opdoen is naar de juiste natuurlijke waarden herdefiniëren; grootheden naar de juiste eenheden omrekenen; zijn en denken naar bewustzijn ordenen als verbindende maat voor weten hoe iets werkt). Bij Spinoza blijft het niet beperkt tot oppervlakkig denkbeelden en ook niet in gefilosofeer steken (zie Ethica, TTP en TP).

      Verwijderen
  7. Je kunt natuur ook daarbij jezelf opblazen wat nu meer gebruikelijk is in radicale ideologische kringen. Spinoza zou ook daar tegen zijn.

    BeantwoordenVerwijderen